Boeddhistische wijsheid in kersthits

Dana in George Michael

Wham! Al sinds 1984 bezweert George Michael (rust zacht) ons dat zijn kerstliefde dit jaar beter zal uitpakken dan het jaar ervoor. George gaf zijn hart weg en de ontvanger van dit kwetsbare kado haalde het stevig door de mangel. Deze grijsgedraaide kersthit gaat natuurlijk over dana – de kunst van het geven:

Last Christmas
I gave you my heart
But the very next day
You gave it away
This year
To save me from tears
I give it to someone special

Vrijgevigheid speelt een grote rol in de meeste culturen en religies op de wereld. Wie goed geeft, die kan goed terugverwachten, is doorgaans de boodschap. Ook binnen het boeddhisme is de gift belangrijk. Vrijgevigheid – of dana – is een van de Tien Perfecties, deugden die boeddhisten helpen om ook buiten het kussen verlicht te zijn.

In de kern is dana vrij simpel: onze handelingen hebben een bepaald effect. Doe je iets verdienstelijks, dan krijg je een verdienstelijk resultaat. Doe je iets kwaads, dan voel je de kwalijke effecten hiervan. Maar dana wordt vaak beperkt begrepen, in economische zin: als ik zoveel geld geef aan mensen die het nodig hebben dan krijg ik daar zoveel karmapunten voor terug. Geef ik meer, dan krijg ik meer terug.

Binnen het boeddhisme (en in veel andere culturen en tradities) ligt de werkelijkheid van het geven iets subtieler. De waarde van een gift hangt ook af van de intentie van de gever en van de zuiverheid van de ontvanger. Heb je weleens iets weggegeven dat je eigenlijk liever zelf had gehouden? Dan was je intentie misschien wel niet helemaal zuiver.

George Michael had de vorige kerst (en de vorige, en die daarvoor) de kunst van het geven nog niet helemaal onder de knie, toen hij zijn hart weggaf aan een jonge adonis. Hij had weliswaar goede intenties:

I wrapped it up and sent it
With a note saying, “I love you”, I meant it

Zo mooi, zo lief! Maar toch ging het mis:

“A man under cover but you tore me apart.”

Wham! George leert zijn lessen. Het is niet verstandig om jezelf romantisch in te laten met mensen die jouw liefde voor lief nemen. Maar misschien was George stiekem toch wel een beetje zuinig op zijn hart en snapte hij niet zo goed wat hij nu eigenlijk weggaf?

Hoe dan ook zal dit jaar alles anders zijn:

“Now, I’ve found a real love you’ll never fool me again”.

Nieuwe kerst, nieuwe kansen. Laten we wel hopen dat hij zijn liefde met iets meer mindfulness weggeeft. De boeddhistische geschriften zeggen hierover: 

“En wat zijn de drie [beste] omstandigheden voor de gever? Wanneer de gever, voordat hij geeft, vol vreugde is, wanneer zijn geest, terwijl hij geeft, helder en licht is en wanneer hij zich na het geven voldaan voelt. (Bron: Acces to Insight)

Het spiritueel materialisme van Mariah Carey

George Michael heeft moeite met geven. Mariah Carey is op zoek naar hoger geluk. En als je Mariah’s blijmoedige liedje voor het eerst zou horen dan weet je: zij heeft het voor elkaar!

“I just want you for my own
More than you could ever know”

Ogenschijnlijk bescheiden in haar wensen realiseert ze zich eindelijk dat het hebben van spullen niet tot bestendig geluk leidt. Heerlijk om dat materialisme los te laten. Liever projecteert Mariah haar brandende verlangen op iets anders: een persoon! Als we het liedje moeten geloven is dat de sleutel naar eeuwig kerstgeluk.

Maar is er wel zo’n groot verschil tussen het verlangen naar liefde en het verlangen naar spullen? Niet als het aan Shambhala-oprichter Chögyam Trungpa ligt. In ‘Cutting through Spiritual Materialism’ legt Trungpa uit dat het verlangen aan immateriële zaken net zo ongelukkig maakt als het verlangen naar spullen. Het is nog steeds materialisme, maar van een andere soort.

Beide vormen hebben volgens Trungpa een onzuivere basis: het komt voort uit het ego dat bevestiging zoekt voor zijn bestaan. Een typisch geval van de verwarring van begeerte en geluk. Naast fysiek materialisme en spiritueel materialisme (verlangen naar een bepaalde stemming: verliefdheid, drugsroes, gelukzaligheid) is er ook nog psychologisch materialisme, het identificeren met een bepaald denkbeeld.

Trungpa’s boodschap is vooral: geef je ego geen kans! Mariah heeft in ieder geval een stap gezet met het inzicht dat spullen niet gelukkig maken. Maar ook de persoon zal haar niet gaan verlossen uit het eindeloze wiel van Samsara. Misschien kan ze haar wensen beter wat minder vurig en wat vriendelijker vormgeven. Zoals John Lennon dat doet in zijn Happy Christmas. 

Metta met John Lennon

Binnen veel boeddhistische tradities wordt een onderscheid gemaakt tussen inzichtsmeditatie (vipassana) en metta-meditatie. Bij de beoefening van vipassana is het de bedoeling de dingen te ervaren zoals ze zijn: (vergankelijk (anicca), onbevredigend (dukkha) en zonder vaste kern (anatta), zonder je vast te klampen aan fijne ervaringen en zonder nare ervaringen weg te drukken.

Bij de beoefening van metta is er wél een duidelijke intentie. Metta betekent liefdevolle vriendelijkheid (loving kindness, in het Engels). Wie metta beoefent, probeert liefde te cultiveren. Een typische metta-oefening die je vaak tegenkomt gaat als volgt:

1. Neem een meditatieobject – een punt in je lichaam, een positief mantra (‘dat ik maar gelukkig mag zijn’) en ga er met je aandacht naartoe.

2. Vervolgens begin je met jezelf het allerbeste toe te wensen. Niet per se in woorden, maar vooral met intenties.

3. Als je jezelf gelukkig hebt gewenst, breid je je cirkel een beetje uit en richt je je positieve intenties op iemand waarvan je al houdt.

4. Breid je cirkel verder uit naar iemand voor wie je vooral neutrale gevoelens hebt.

5. Dan richt je je metta op iemand met wie je minder goed overweg kan. Pittig, maar wel heel bevredigend als het lukt!

6. Je blijft je aandacht uitbreiden door steeds meer mensen in je cirkel van vriendelijkheid op te nemen, totdat je uiteindelijk de hele wereld (inclusief Donald Trump!) het allerbeste toewenst.

 

Happy Christmas van John Lennon is eigenlijk een metta-meditatie in liedvorm. De wereld is vol ellende. Maar vrede moet ergens beginnen, en daarom wensen we tóch onszelf en iedereen het allerbeste toe. Dus ook al heb je het liedje al honderden keren gehoord, misschien kun je deze kerst tóch nog even een keer stilstaan bij de simpele boodschap:

A very Merry Christmas
And a happy New Year
Let’s hope it’s a good one
Without any fear

Titelbeeld: Traveljunction