Geen bullshit voor de Boeddha

In 1986 schreef de Amerikaanse filosoof Harry G. Frankfurt ‘On Bullshit’, een essay over lulkoek. In 2005 werd het uitgegeven als klein boekje, en het werd een bestseller. Er is heel veel bullshit in de wereld, vindt Frankfurt. We dragen er allemaal aan bij. En, erger nog: we zijn het normaal gaan vinden.

Geen moer geven om de waarheid

Bullshit is niet hetzelfde als liegen. Iemand die liegt gaat namelijk nog uit van de waarheid. Een – beetje stom maar wel helder – voorbeeld van een leugen: een echtgenoot die tegen zijn of haar partner zegt “Ik heb geen minnares” terwijl hij de vorige avond lag te vozen met een collega. Deze meneer (kan ook een mevrouw zijn) liegt omdat hij respect heeft voor de waarheid: hij wil dat deze niet naar buiten komt (je zou zelfs nog kunnen beredeneren dat die persoon het goed bedoelt: hij probeert de vrede te bewaren).

Bij bullshit is er geen respect voor de waarheid. Bij bullshit wordt de waarheid door de spreker verdraaid zodat hij er zelf beter vanaf komt. Een voorbeeld van een bullshitter: “Wajoooo ik heb met zoveel chicks geslapen deze week, en lekkerrrr dat ze waren, ben helemaal kapot maar boeien, het was het waard je weet toch”. Het maakt hier niet zoveel uit wat er waar is: de bullshitter wil met zijn woorden vooral indruk maken.

Zoals Frankfurt stelt is bullshit alomtegenwoordig in de samenleving. En we lijken het met zijn allen te accepteren. Een overdreven verhaal in het café, een aangedikt facebookbericht over jouw waanzinnige leven, of een gemiddelde uitspraak van een Amerikaanse president: bullshit is er in allerlei vormen. Politici doen loze beloften om kiezers te winnen, ondernemers overtuigen zichzelf en investeerders ervan dat hun idee écht impact gaat hebben, en ik schrijf stukjes over boeddhisme omdat ik zo graag wil laten zien dat ik goed kan schrijven.

Bovendien is bullshit een van de motors van onze economie: reclame-inkomsten zorgen overal ter wereld dat bedrijven hun geld verdienen. “Open Happiness!”, “Hamsteréééén”, “Omdat je het waard bent” – het zijn allemaal uitspraken waarbij de waarheid niet zoveel uitmaakt. Het is allemaal uitgekiende bullshit om mensenmassa’s te beïnvloeden zodat de ze roestige suikerdrankjes blijven kopen, nóg meer eten inslaan en zichzelf blijven besmeren met crèmes en parfums.

Boeddha als bullshitvehikel

Ook de Boeddha heeft een rol in de wereld van de bullshit. Op het internet is namelijk iedereen een Verlicht Wezen. Goeroes, zelfhulpboekenschrijvers, lifecoaches, familieleden: allemaal fluffen ze je met pakkende quotes, memes, en andere virtuele tegeltjeswijsheden in een poging om je aandacht te krijgen en leuk gevonden te worden.

En vaak wordt de Boeddha erbij gehaald als de bron van al deze wijze woorden. Want boeddhisme is in, en als de enige religieuze figuur die te koop is bij Blokker het gezegd heeft dan zal het wel zo zijn.

De naam van de Boeddha wordt blijkbaar zo vaak onterecht gebruikt dat er de website fakebuddhaquotes.com is, die uitzoekt of uitspraken die aan de Boeddha worden toegedicht ook écht van onze favoriete verlichte meester komen. Meestal is dat niet het geval. Binnenkort verschijnt van deze website het eerste boek bij Parallax Press.

Pseudo-profound bullshit

Bij sommige uitspraken kun je je afvragen of ze niet opzettelijk vaag zijn gemaakt om heel wezenlijk te klinken. Is dat het geval, dan spreken onderzoekers van pseudo-profound bullshit: vage uitspraken die heel erg betekenisvol lijken, maar die eigenlijk maar weinig inhoud hebben.

“Attention and intention are the mechanics of manifestation.”

Chopra krijgt vaak kritiek op zijn tweets – de betekenis van bovenstaande quote zal niet voor iedereen even helder zijn. Reden voor iemand om een Chopra-generator te maken, waarmee je met een klik op de knop Chopra-uitspraken kunt maken: www.wisdomofchopra.com. Je kunt ook testen of je echte Chopraquotes van willekeurige woordcombinaties kunt onderscheiden (ik had er 25 van de 30 goed!).

The mystery of memory may be a clue to the mystery of existence https://t.co/uo22lbSqIS

— Deepak Chopra (@DeepakChopra) 6 december 2017

De Boeddha over bullshit (maar nu écht)

“En wat is juist spreken? Onthoud je van liegen, van verdeeldheid zaaien, van grof taalgebruik en van zinloos gebabbel: dit is juist spreken.”

Een belangrijk deel van het Edel Achtvoudig Pad is juist spreken – probeer niet te liegen, niet te grof te zijn en stop met dat eeuwige geklets om het geklets. Een beetje beoefenaar is bovendien altijd eerlijk over zijn zwakheden zodat zijn leraar en zijn vrienden hem kunnen verbeteren:

“Trucs, leugens, kunstjes, uitvluchten: hij toont ze allemaal aan de Leraar en aan zijn vertrouwde vrienden (“knowledgeable companions”), zodat zij kunnen proberen hem op het rechte pad te brengen.”

In de boeddhistische teksten staat verder een passage waarin monniken wordt verteld welke onderwerpen ze beter vermijden:

“Gesprekken over koningen, dieven en ministers; legers, strijdsignalen en veldslagen; eten & drinken; kleren, meubels, kransen en geuren; familieleden; vervoersmiddelen; gehuchten, dorpen, steden, het platteland; vrouwen en helden; straatroddels; verhalen over de doden; verhalen over soorten, het ontstaan van de wereld en van de zee; gesprekken over het wel of niet bestaan van dingen.”

Tien nobele gespreksonderwerpen

En waar mogen de monniken wel over praten? Op Access to Insight, een Engelstalige database voor boeddhistische teksten, staat een ‘Noble Conversation Guide’. Volgens de Boeddha zijn er eigenlijk maar tien onderwerpen het waard om gebakken te worden tot een mooie taart van hete lucht (ik heb ze onvertaald gelaten omdat het niet makkelijk is een precieze vertaling te maken van de woorden):

“There are these ten topics of [proper] conversation: modesty, contentment, seclusion, non-entanglement, arousing persistence, virtue, concentration, discernment, release, and the knowledge & vision of release. These are the ten topics of conversation. If you were to engage repeatedly in these ten topics of conversation, you would outshine even the sun & moon, so mighty, so powerful — to say nothing of the wanderers of other sects.”

Bovenstaande adviezen zijn in de eerste plaats bedoeld voor monniken, maar kunnen ook nuttig zijn voor de boeddhist die zich nog wel met een been in de maatschappij bevindt. Bijvoorbeeld wanneer het gaat om het voeren van discussies over goed of fout:

“Monniken, voer geen woordenoorlog, zeg niet: ‘Jij snapt de Dhamma niet en deze beoefening niet, ik snap de Dhamma en deze oefening wel’, ‘Jij zei als laatste wat je als eerste had moeten zeggen, en als eerste wat je als laatste had moeten zeggen’, ‘Wat ik zeg is consistent, wat jij zegt niet’, ‘Waar jij zo lang over hebt nagedacht is helemaal verkeerd’, ‘Jij praat onzin!’, ‘Jij hebt het verkeerd!’”

Aangename woorden

Bullshit is overal, en we dragen er allemaal ons steentje aan bij. Waarachtigheid is een uitdaging, maar met oefening moet het lukken. Het best is misschien om te beginnen met het simpelste advies van de Boeddha dat ik kon vinden:

Spreek alleen de woorden
die zowel jezelf
als anderen geen pijn doen.
    Dat zijn de waarlijk goed gesproken woorden.

Spreek alleen verzachtende woorden
woorden die welkom zijn.
Woorden die anderen geen kwaad doen
    zijn aangenaam.

De quotes voor dit artikel komen allen uit de ‘Noble Conversation Guide’ en van de pagina’s over Right Speech op www.accesstoinsight.org. Ik heb de vertalingen zelf gedaan.

Headerfoto: fakebuddhaquotes.com
Colablikje: José Roitberg