De blauwe ogen van de Boeddha

Een typisch boeddhabeeld heeft vier verschillende kenmerken die je helpen bij het ontleden van de diepere betekenis. De Boeddha kan zittend, staand of liggend afgebeeld worden. Hij kan verschillende attributen bij zich hebben en heeft ook bepaalde lichamelijke kenmerken. Ook heeft de stand van zijn handen een betekenis.

Perfect lichaam

Laten we beginnen met de lichamelijke eigenschappen. Dat zijn de 32 zogenoemde lakshanas. Deze laten zien dat de Boeddha een perfect lichaam had, dat een afspiegeling is van zijn perfecte innerlijke spirituele kracht. De lakshanas zijn al heel oud, ze gaan terug naar het oude Indiase concept van de Mahapurusha, een kosmisch wezen.

Niet alle 32 lakshanas zie je terug in jouw boeddhabeeldje op de schoorsteenmantel. De kuitspieren als een antilope, zijn diepblauwe ogen of veertig tanden zijn misschien wat lastig af te beelden. Maar andere kenmerken zijn zelfs in het goedkope beeldje op de vensterbank zichtbaar. Zo heeft de Boeddha lange tenen en vingers, een rechte rug en zie je ook het derde oog tussen de wenkbrauwen. De bult op het achterhoofd symboliseert spiritualiteit, net als de krulletjes op zijn hoofd die naar rechts krullen.

Die kenmerken zijn dus recht uit het oude India naar onze tijd geteleporteerd, zoals hiernaast te zien op dit boeddhahoofd van de Xenos. De lange oren, ook typisch voor een boeddhabeeld, horen trouwens niet bij de lakshanas. De oren tonen aan dat de Boeddha ooit een prins was die veel juwelen droeg, inclusief zware oorbellen.

Accessoires

Naast de tekenen van een perfect lichaam wordt de Boeddha vaak afgebeeld met een aantal voorwerpen. Zo is er altijd wel een lotusbloem in de buurt (vaak zit hij erop). De lotusbloem is een symbool van puurheid en verlichting. De prachtige lotus groeit alleen in de blubber, zoals ook de mens de modder van het leven kan ontstijgen en verlichting kan bereiken: no mud, no lotus.

Verder zie je geregeld een wiel bij een Boeddha. Vaak zit die achter zijn hoofd, of als afbeelding op zijn handpalm of voetzool. Dit verwijst naar het wiel van de Dharma. Het wiel heeft vaak acht spaken (het achtvoudig pad), of ook wel eens vier (de vier edele waarheden). Ook representeert het wiel de cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte, waar je volgens de leer van de Boeddha aan kunt ontsnappen.

Wiel van de Dharma. Door Stacie DaPonte		Zittend op een Lotus. Door Wonderlane

 

Wat je bij een Boeddha van de Intratuin overigens niet zult zien, is de swastika (zie plaatje rechts hierboven). Dat is een oud Indiaas gelukssymbool. Dat we de swastika niet vaak zien op Xenos-beeldjes komt wellicht vanwege de associaties die de swastika sinds de Tweede Wereldoorlog oproept met de nazi’s en de Holocaust. Op boeddhabeelden staat het symbool voor voorspoed en geluk, maar het wordt ook gebruikt als een representatie van het wiel van de Dharma.

Handige handen

De stand van de handen van de Boeddha heeft altijd een betekenis. Zo’n symbolisch handgebaar heet een mudra in het Sanskriet. Er zo’n zes variaties mogelijk.

Bhumisparsa of ‘Earth Witness’. De Boeddha maakte dit gebaar net voor zijn verlichting. Hij raakte de grond aan om de Godin van de Aarde aan te roepen zodat ze getuige kon zijn van zijn transformatie. Als antwoord schudde de aarde en vluchtten de Mara-demonen die hem gekweld hadden:

Dharmachakra. Deze mudra symboliseert het draaien van het Wiel van de Leer en hoort dus bij de prekende Boeddha. De houding verwijst naar de eerste preek die de Boeddha gaf in het hertenkamp in Sarnath:

Abhaya, met de handpalm omhoog naar voren. Deze mudra betekent ‘wees niet bang’. De open hand staat voor de Boeddha die zijn volgelingen beschermt en geruststelt. Hier hoort vaak een staande houding bij. De mudra representeert ook het moment vlak na het bereiken van verlichting van de Boeddha:

Varada, met de handpalm omlaag naar voren. Dit gebaar symboliseert vrijgevigheid, compassie en oprechtheid, belangrijke boeddhistische waarden:

Dhyana toont de Boeddha in traditionele meditatiehouding:

Vitarka, of een soort “ok-teken”. Deze mudra staat voor discussie en overdracht van de leer van de Boeddha:

De mudra’s bestaan ook in combinatie met elkaar. Zo zien we hieronder een combinatie van dharmachakra en dhyana: onderricht geven en mediteren:

 

Lichaamshouding en Boeddha-bloopers

We zien in de iconografie van de Boeddha vier houdingen of asanas. Als de Boeddha rechtop staat is het vaak een figuur die zijn zegen en geruststelling geeft. Een zittende Boeddha is vaak aan het mediteren. Een liggend beeld verwijst naar het einde van het leven van de Boeddha en wordt daarom ook wel Nirvana-Boeddha genoemd:

En dan zijn er ook nog wat Boeddha-bloopers in omloop.

Neem die dikke, lachende Boeddha. Ik heb er twee in mijn bezit, maar deze vrolijke vriend ís helemaal geen Boeddha. Dit is Budai, een Chinese monnik die erom bekend stond veel te lachen en snoepjes uit te delen aan kinderen. In China wordt hij wel beschouwd als Maitreya, de toekomstige Boeddha. Budai heeft vaak een knapzak bij zich en bidkralen. Hij staat voor vrolijkheid en overvloed.

Ook dit figuurtje wordt weleens als Boeddha verkocht. Sommige winkels noemen hem de Huilende Boeddha, maar het is eigenlijk een Orang Malu, ‘introvert mens’. Het figuurtje komt uit Indonesië en zit knap in elkaar. Van voren is het een mediterende of huilende man, van de zijkant zie je er een foetus in en van de achterkant een anatomisch hart. Van de Orang Malu wordt gezegd dat hij huilt om al het lijden in de wereld, maar in zijn hart geluk heeft gevonden.

Tot slot is er nog de anjali mudra, waarbij het figuurtje de handen als het ware biddend tegen elkaar houdt. Deze mudra representeert devotie of overgave. Dit is eigenlijk een hindoeïstische mudra, die oorspronkelijk niet voor boeddhabeelden gebruikt werd. Een Boeddha gelooft immers niet in een hoger wezen dat zijn devotie verdient.

Dus wat heeft jouw Boeddha je te zeggen? Geeft hij zijn zegen of vertelt hij over de oneindige cyclus van dood en wedergeboorte waar we in vast lijken te zitten? Of is hij eigenlijk helemaal geen Boeddha, maar een vrolijke of droevige collega uit een buurland? Wat het ook is: de échte Boeddha kun je vertrouwen op zijn diepblauwe ogen.

Titelbeeld door: Wonderlane

Bronnen boeddhabeeldjes*:
www.spirituelewinkel.nl
www.exoticindiaart.com
www.xenos.nl
www.spiritstuff.nl
www.koopkeus.nl
www.huisentuindecoratie.com
www.shopdesire.nl
www.interliving.nl
www.blokker.nl

* Waarmee wij niet per se jullie kooplust willen opwekken, maar waarmee wij wél recht willen doen aan het eventuele copyright dat rust op deze plaatjes.