Verkiezingen, boeddhisme en gevilde koeien

Een tijd geleden, vlak na de een van de terroristische aanslagen in Europa, was ik bij een meditatiebijeenkomst. We zaten een uurtje en praatten daarna over de wereld. Ik vroeg me af of ik me eigenlijk wel iets moest aantrekken van alle ellende die ik via het scherm op me afgevuurd kreeg. Aanslagen, oorlog: het lijkt allemaal een ver-van-mijn-bed-show.

Een boeddhistisch stel dat er ook was vond van niet. De man en de vrouw vertelden me dat ze bewust gestopt waren met het volgen van nieuws. Ze waren er veel gelukkiger door.

We zijn allemaal gevilde koeien

Ik vond dat best een zinnig besluit. Slecht nieuws is toch een beetje de mentale variant van smerig voedsel: dat neem je toch ook niet vrijwillig in? De Boeddha schijnt te hebben gezegd dat, zoals een gevilde koe insecten aantrekt, zo is de mens hulpeloos verloren aan de zintuiglijke ervaringen die zich aan hem opdringen. We zijn allemaal kwetsbare gevilde koeien. Waarom zouden we ons dan bewust laten bevuilen?

Ook de verkiezingen dringen zich in deze verkiezingstijd weer als een dikke strontvlieg aan ons op. Moet ik mij als spiritueel persoon (of gewoon als persoon) bezighouden met politiek? Het idee is populair dat politiek er voor je persoonlijke geluk niet toe doen. En ook niet voor je spirituele ontwikkeling: “Bekommer je niet om de wereld”, zei de Boeddha.

Bovendien heb ik nooit veel vertrouwen in de politiek gehad. Ik vind dat politici teveel gedreven worden door machtswellust, dat mijn stem te weinig invloed heeft en dat de democratie niet echt een democratie is. De verkiezingen geven me dan ook het machteloze gevoel dat ik het eigenlijk nooit goed kan doen. En die machteloosheid ga ik uit de weg met spiritualistische onverschilligheid: Iedereen maakt zijn eigen waarheid, zijn eigen wereld.

Maar het is natuurlijk een illusie dat ik me op deze manier kan terugtrekken uit aardse zaken. Ik ben namelijk in de wereld. En of ik het nu wil of niet: ik ben ervan afhankelijk. Ik woon in gebouwen die niet door mij zijn gebouwd, ik gebruik spullen die niet door mij zijn gemaakt, en ik bezit kennis en vaardigheden die anderen aan mij gegeven hebben. We zijn –in een heel praktische zin— allemaal met elkaar verbonden. Ook met de democratie waarin we leven, en dus ook met politici, die door de eeuwen heen hun best hebben gedaan om van de totale wildernis aan mensen en belangen een enigszins bestuurbaar, vrij en leefbaar gebied te maken.

De ijzervreters van Samsara

Betrouwbaar zijn politici niet, zeker niet in verkiezingstijd. En ja ze willen allemaal macht en invloed, en frauderen, en overleggen in achterkamertjes van torentjes waar niemand ze kan zien. En natuurlijk kunnen ze niet alles waarmaken wat ze beloven. En het democratisch systeem is misschien helemaal niet zo democratisch als we zouden willen. Het is nooit helemaal goed. Maar het is er wel en we doen het ermee. Beter zijn we de politici dankbaar dat ze zich voor jou in allemaal bochten wringen zodat jij op je kussentje Ohm Mani Padme Hum kunt blijven zingen. Politici zijn de ijzervreters van Samsara.

De wereld waaraan je bouwt is de wereld van later

Correspondent-correspondent Rob Wijnberg schreef: “politiek is georganiseerde ontevredenheid”. Dat is eigenlijk heel boeddhistisch van hem. Ontevredenheid – dhukka — is volgens boeddhisten de chronische staat van het universum. We hoeven dan ook niet van politici te verwachten dat ze ons hiervan zullen bevrijden (ook al beloven ze dat allemaal). Ik kwam een ontnuchterende tekst tegen van de inmiddels overleden Theravada-monnik Sri Dhammananda Maha Thera die stelt dat “er een grens is aan de mate waarin een politiek systeem het geluk en welzijn van haar bevolking kan beschermen. Geen enkel politiek systeem, hoe ideaal het ook lijkt, kan voor vrede en geluk zorgen zo lang de mensen in het systeem gedreven worden door hebzucht, haat en waanzin. “

Er is gewoon een grens aan wat politiek kan doen. Er is ook een grens aan de verlichte samenleving, in ieder geval aan de mate waarin de samenleving verlicht zal raken in jouw korte leven. Ik las eens dat het zeven generaties kan duren voordat idealen werkelijk zijn gerealiseerd. De wereld waaraan je bouwt is de wereld van later.

De keuze of en hoe je je wilt verhouden tot de samenleving is helemaal aan jou. Stem, stem niet, protesteer, consumeer, of vegeteer op je meditatiekussen. Maar aan de wereld ontsnappen is niet mogelijk. Je bent nu eenmaal een gevilde koe.

Mocht je wat houvast nodig hebben in politieke tijden gebruik dan de onderstaande (uit het Engels vertaalde) voorschriften voor de geëngageerde boeddhist, opgesteld door vredesactivist en zenmonnik Thich Nath Hanh.

De veertien voorschriften van geëngageerd boeddhisme:

1. Verheerlijk geen doctrines, theorieën en ideologieën, zelfs niet de boeddhistische. Boeddhistische filosofieën zijn bedoeld als raadgevende middelen; ze zijn niet de absolute waarheid.
2. Denk niet dat jouw kennis van nu de onveranderlijke, absolute waarheid is. Vermijd tunnelvisie en hecht je niet aan je perspectief. Oefen met het loslaten van je mening om het perspectief van anderen te kunnen zien. Waarheid vind je in het leven zelf en niet alleen in concepten. Wees bereid om een leven lang te leren en op ieder moment de realiteit in jezelf en de wereld te observeren.
3. Dwing je wil niet op aan anderen, ook niet aan kinderen. Niet door autoriteit, onder bedreiging, met geld, propaganda, en zelfs niet met onderwijs. Door compassievolle dialoog kun je anderen helpen om fanatisme en een beperkte blik los te laten.
4. Ga het lijden niet uit de weg, en sluit je ogen niet voor het lijden. Blijf je bewust van het bestaan van lijden op de wereld. Zoek naar manieren om in de buurt te zijn van mensen die lijden, door persoonlijk contact, bezoek, beelden en geluiden. Maak jezelf en anderen bewust van de realiteit van het lijden in de wereld.
5. Streef niet naar rijkdom wanneer miljoenen honger hebben. Maak van roem, winst, rijkdom en genot niet je levensdoel. Leef simpel en deel je tijd, energie en materiële behoeften met degenen die het nodig hebben.
6. Laat boosheid en haat los. Leer ze te doorzien in je bewustzijn op het moment dat ze nog maar zaadjes zijn. Zodra ze opkomen ga je met je aandacht naar je ademhaling om de oorzaak van je woede te zien en te begrijpen.
7. Verlies jezelf niet in afleiding en in je omgeving. Blijf oefenen met bewust ademhalen om terug te keren naar wat er in het huidige moment is. Verbind je met de wonderlijke, verfrissende en genezende dingen, zowel binnenin je als om je heen. Plant zaadjes van blijdschap, vrede en begrip in jezelf om de transformatie in de diepten van je bewustzijn te kunnen cultiveren.
8. Spreek geen woorden die tot ruzie leiden en mensen verdelen. Doe je uiterste best om conflicten, groot of klein, bij te leggen en op te lossen.
9. Zeg geen dingen die niet waar zijn omdat je er persoonlijk beter van wordt, of om indruk te maken op anderen. Spreek geen woorden die onenigheid of haat zaaien. Deel geen nieuws waarvan je niet zeker weet dat het waar is. Bekritiseer of veroordeel geen dingen waar je niet zeker van bent. Spreek altijd waarachtig en constructief. Heb de moed om voor jezelf en anderen op te komen bij onrechtvaardige situaties, zelfs wanneer je eigen veiligheid ermee in gevaar zou kunnen komen.
10. Gebruik de boeddhistische gemeenschap niet voor persoonlijk gewin, en maak van je gemeenschap geen politieke partij. Maar een religieuze gemeenschap moet wel een duidelijk standpunt innemen tegen onderdrukking en onrecht, en ernaar te streven om de situatie te veranderen zonder conflicten en tweestrijd.
11. Beoefen geen beroep dat schadelijk is voor mensen of natuur. Investeer niet in bedrijven die anderen hun levenskansen ontnemen. Kies een beroep waarmee je jouw ideaal van compassie kan realiseren.
12. Dood niemand. Laat anderen niet doden. Doe alles wat je kunt om het leven te beschermen en oorlog te voorkomen.
13. Bezit niets dat aan anderen toebehoort. Respecteer het eigendom van anderen. Behoed anderen ervoor om te profiteren van menselijk lijden of het lijden van andere soorten op de wereld.
14. Mishandel je lichaam niet. Leer om met respect met je lichaam om te gaan. Zie je lichaam niet slechts als een instrument. Bewaar je levensenergie (seksueel, adem, geest) voor het realiseren van de Weg. (Voor broeders en zusters die geen monniken of nonnen zijn:) Seksuele expressie mag er niet zijn zonder liefde en toewijding. Wees je in seksuele relaties bewust van het lijden dat ze in de toekomst kunnen veroorzaken. Respecteer de rechten en verbintenissen van anderen omwille van hun geluk. Wees je bewust van de verantwoordelijkheid die het brengen van nieuw leven in de wereld brengt. Mediteer en contempleer over de wereld waar je nieuw leven op zet.

Lees ook de originele tekst op Lion’s Roar

From “Interbeing: Fourteen Guidelines for Engaged Buddhism,” Revised edition: Oct. 1993 by Thich Nhat Hanh, published by Parallax Press, Berkeley, California.

Titelbeeld: Hayfield