Relatiestatus: Vrijgezel & Boeddhist

Vrijgezel zijn gaat vaak gepaard met het advies van mensen om toch vooral heel gelukkig te zijn met jezelf. Prima idee, maar het neemt niet weg dat single zijn best een uitdaging is, zo was althans mijn ervaring in mijn vrijgezelle jaren.

Wanneer je als vrijgezel de loterij wint of een nieuwe baan hebt is de eerste persoon die je belt: je moeder. Als vrijgezel slaap je doorgaans elke nacht alleen (je eigen hand zoenend en je kussen omhelzend). En zonder significant other kom je heel moeilijk achter je blinde vlekken, omdat er niemand is die zich er genoeg aan stoort om de moeite te nemen jou te confronteren met je irritante gedrag. Let’s be honest: het single bestaan is heus niet altijd zo’n picknick.

Is vrijgezel zijn makkelijker als je boeddhist bent?

Of is dat een idiote aanname? Twee jonge boeddhisten, Jesse en Joël vertellen erover.

“Ik las net op Facebook dat een van mijn beste vrienden zes jaar een relatie heeft” vertelt Joël. “Een hele mooie relatie, vind ik. In de aanwezigheid van zoiets voel ik wel heel sterk: ik mis toch wel iets, ik ben niet helemaal compleet.” Joël is 27, woont in Amsterdam en werkt als docent maatschappijleer. Al op de middelbare school kwam hij in aanraking met het boeddhisme, tijdens de lessen filosofie. Via het Diamantwegboeddhisme in Groningen kwam hij uiteindelijk terecht bij Shambala in Amsterdam, waar hij deel uitmaakt van de sangha.

Jesse: “Ik heb eigenlijk nog maar één korte relatie gehad, toen ik 16 was. Als ik om me heen kijk en mensen zie die al meerdere jaren een relatie hebben, dan denk ik soms toch wel: dat zou ik ook wel willen.” Jesse is 21 en studeert voor theaterdocent aan ArteZ in Arnhem. Ze groeide op met twee boeddhistische ouders, die beiden beoefenen bij Rigpa. Ze ging als kind weleens mee naar Frankrijk en de sangha in Nederland en is nu zelf actief in de jongerensangha van Rigpa.

Hoe definieer je het gemis van een relatie?

Jesse: “Dat gaat heel erg over een bepaald soort intimiteit die alleen mogelijk is met een vriendje. Drie jaar geleden leerde ik een jongen kennen die al een vriendin had in Australië. Wij waren verliefd op elkaar en hij vertelde dat ook aan zijn vriendin. Die zei: dat kunnen jullie niet tegenhouden. Ze gaf ons de ruimte om het uit te zoeken. Met die jongen werd het niks, maar wat we hadden was wel heel betekenisvol. We zijn daarna vrienden gebleven, ook toen hij een nieuwe relatie kreeg. Op een keer zei ik tegen hem dat ik een bepaald soort contact mis. Het constant volgen van elkaar, waar je mee bezig bent, en wat er speelt. Dat je met elkaar kunt delen hoe het wérkelijk gaat. Met gewone vrienden praat je er ook wel over, maar dat blijft beperkt tot woorden. Ik mis daarin de intimiteit, het elkaar aankijken, en dat bepaalde gevoelens echt indalen en dat je gewoon kan zijn samen. Hij zei toen: ja, dat heb ik nu wel met haar. Toen moest ik wel even slikken.”

Joël: “Het gemis komt op als ik andere mensen zie die een relatie hebben. Dan denk ik: hè ja, dat is leuk en fijn. Maar wat ik ook merk, als ik bijvoorbeeld aan het chatten ben en versierd word door een jongen, is dat ik graag mijn onafhankelijkheid wil vasthouden. Ook al wil ik graag met iemand zijn, dat maakt het niet minder belangrijk dat ik kan zijn wie ik van mezelf ben en dat ik niet bereid ben om te veranderen voor iemand anders.”

Omdat je ook alleen gelukkig kunt zijn?
Joël: “Jazeker. Dat zeg ik dan heel stoer tegen mezelf. En dat voel ik ook heel oprecht zo. Maar zoals met alle gevoelens wisselt het elkaar steeds af. Ik ben dan wel heel eigengereid, maar stiekem voel ik ook wel dat het niet altijd hoeft, dat onafhankelijk zijn.”

Dat klinkt alsof het je heel makkelijk afgaat, is dat zo? 
Joël: “Soms wel, haha. Maar als dat niet zo is, ga ik lekker drinken met vrienden, en laat ik het gewoon los, anders ben ik mezelf zo in check aan het houden. Ik kan mijn boeddhisme niet echt delen met vrienden, maar die gevoelens van verlangen wel heel erg, want dat is meer herkenbaar voor ze. En op die manier wordt dat ook verwerkt, door erover te praten met vrienden.”

Joël: “Twee jaar geleden ging mijn relatie uit die jaren had geduurd. Hij vertrouwde mij niet meer. Hij was een beetje een control freak, jaloers. Als we samen uitgingen vond hij het vervelend dat ik veel aandacht kreeg en hij niet. Nadat het uitging heb ik er lang verdriet van gehad. Als ik nu terugkijk dan kwam dat vooral door zijn verwijten, die ik uiteindelijk ben gaan geloven. Die zijn heel erg lang blijven hangen, zelfs toen het uit was. In het eerste jaar heb ik veel geslapen en ben ik veel uitgegaan en gaan drinken. Dat jaar kon ik niet mediteren of op een kussen zitten. Tijdens het mediteren is alles heel helder. Als er dan alleen maar verwijten zitten in je geest, is die helderheid niet zo prettig. Als ik ging slapen of uitging, dan werd dat uitgezet.”

Je liep ervoor weg?
Joël: “Zeker.”

En hoe kwam je weer terug bij meditatie?
Joël: “Bij Shambala is het idee dat iedereen fundamenteel goed is. Niemand is een hopeloze zaak. Op mijn dieptepunt merkte ik dat er van binnenuit toch een klein stemmetje was dat zei: Nee, het is niet waar wat je nu allemaal over jezelf aan het denken bent. Dat stemmetje maakte dat ik toch ging opstaan en gewoon mijn werk ging doen. Naarmate de tijd verstreek werd dat ‘nee’ steeds sterker. Tot ik op een gegeven moment dacht: het is wel handig als ik nu weer ga zitten en dat ‘nee’ zijn werk laat doen.”

Jesse: “De momenten dat ik echt eenzaam was, was tijdens een reis naar Nepal. Dat was eigenlijk niet eens aan romantische liefde gerelateerd, maar een dieper gevoel van op jezelf teruggeworpen zijn. Ik voelde me die eerste weken heel alleen. Ik was 18 en kwam daar aan vlak voor oud en nieuw. Ik ben toen naar een tempel gegaan, waar ik keihard begon te huilen en de hulp inriep van de boeddh’s, of de aanwezigheid van verlichting die ik daar voelde. Daarna werd het heel stil in me. Ik had echt contact gemaakt met dat eenzame gevoel en voelde me daarna heel vrij. Vrij van het gevoel dat je afhankelijk bent van iets buiten jezelf. Dat werd nog sterker toen die grote aardbeving (in april 2015, red.) was geweest. Ik werd toen elke ochtend heel naar wakker. In mijn beoefening besefte ik toen: ok, ik ga dus geen toevlucht nemen in de wereld of iets buiten mezelf, want zelfs de grond onder je kan wegvallen.”

Joël: “Als zulke gevoelens van alleen zijn spelen, en ik ga mediteren, dan passeren ze natuurlijk wel de revue. Dan kijk ik ernaar, zoals naar andere emoties die opkomen. Ik zie het niet als een afleiding van de meditatie. Ik heb gewoon geleerd om met dat gevoel te zijn. Dan stel ik mezelf de vraag: wat verlang ik dan precies? Meestal gaat het dan wel weer weg. En voel ik: zo graag wil het nou ook weer niet.”

Jesse: “Soms heb ik weleens het idee nodig van de aanwezigheid van ‘een Boeddha’. In een relatie zou ik dat niet willen, het gevoel dat je iets moet opvullen, dat je naar iemand gaat grijpen. Ik geloof daar niet in. Het gaat erom dat je je eigen natuur, de natuur van wie jij bent, kunt vertrouwen, zodanig dat je niemand nodig hebt. Dat je misschien wel met iemand samen kan zijn, maar dat het ook ok is wanneer diegene weer wegvalt. Ook al is dat dan niet fijn. Maar het is wel te handelen.”

Het zit ook in de menselijke natuur om je te hechten toch?
Joël: “Verliefdheid is wel een bevlieging, maar zonder die dingen kunnen je gedragspatronen niet opengebroken worden. Zodat je je kan hechten aan een ander persoon, je gedrag op elkaar afstemt. Als je niet verliefd zou zijn, zou dat niet gebeuren. Verliefdheid en hechting zijn niet slecht, maar nodig om een relatie te krijgen met iemand.”

Jesse: “Een ander kan jou een goed gevoel geven. Maar de volgende dag kan hij zeggen: ik ga op reis. Of: ik vind je toch niet zo leuk. We willen al het goeie vasthouden, maar er is niks om vast te houden.”

Jij zou je niet willen hechten aan een ander?
Jesse: “Hmmm, dat is voor mij niet een criterium om samen te zijn met iemand. Maar wel om je er bewust van te zijn, wanneer je wel afhankelijk van iemand bent. Het gaat meer over gewaar zijn. Niet dat het niet mag, want als het zo is, dan is dat zo. Maar dat je je er wel van bewust bent dat het uiteindelijk tot pijn leidt. Het belangrijkste is dat je elkaar helpt om de beste ‘jou’ te zijn. Door alles te accepteren wat er is.”

Vrijgezel zijn was niet direct een onderwerp in de Pali canon. Gaat zoiets aards als verliefdheid eigenlijk wel samen met zoiets als ‘verlichting?

Jesse: “Er zijn veel Tibetaanse lama’s die getrouwd zijn. Guru Rinpoche (De boeddha die het boeddhisme naar Tibet bracht, red.) had ook een vrouw. Ik ben niet zo van het alles afzweren. Ik denk dat je net zo goed verlicht kan zijn binnen een relatie, juist! Je kan elkaar denk ik zo enorm stimuleren. Afgelopen zomer kwam ik met aantal jongeren binnen Rigpa bij elkaar om te praten over de toekomst van Rigpa. We kwamen tot de conclusie: iedereen is grijs hier, er is weinig jeugd. Wij jongeren moeten iets doen, een connectie leggen tussen de jongeren die er al zijn, daar een community van maken, gebaseerd op spirituele vriendschap. In dat contact merkte ik dat spirituele vriendschap zó verrijkend is. En dat kun je in een relatie ook hebben. Door elkaars habits aan te wijzen of elkaar te spiegelen. Ik denk dat ook dat soort dingen een katalysator kunnen zijn voor verlichting.”

Joël: “De Boeddha had natuurlijk een Indiase familie, waarin anders werd aangekeken tegen vrouwen en het huwelijk. In sommige sutra’s krijgt hij dochters aangeboden van rijke mannen. Die cultuur is niet te vergelijken met hoe wij nu in het Westen tegen relaties aankijken. Op een gegeven moment heb ik tegen mezelf gezegd: het verhaal van de Boeddha en zijn verlichting is ook maar één ervaring. Meerdere mensen hebben het ook ervaren en er op hun manier over gesproken. Misschien moet ik het zelf uitzoeken, wat verlichting is, en hoe dat zou passen in mijn eigen moderne leven. Als ik nu zou zeggen: verlichting en verliefdheid zijn niet compatibel, dan doe ik alweer zoveel uitspraken over Nirvana. Terwijl ik dat helemaal niet kan.”