Een muzikale ode aan de vijf hindernissen

“I like beautiful melodies telling me terrible things”, schijnt Tom Waits ooit gezegd te hebben. Veel muziek is het product van ernstig hartenleed en frustrerende verlangens. Zonder armoede geen blues, zonder ghetto geen hiphop, en zonder puberteit geen Justin Bieber.

Het boeddhisme kent een lijstje met zogeheten hindernissen, vijf mentale toestanden die een meditatief leven in de weg zitten. Tijdens het mediteren blokkeren ze de weg naar de verschillende stadia van meditatie, en in het dagelijks leven veroorzaken ze onhandige beslissingen en situaties waar je niet in wilt belanden. Die vijf hindernissen zijn zintuiglijk verlangen, kwade wil, luiheid, rusteloosheid en twijfel.

Het ontkennen of angstvallig wegdrukken van dit soort menselijke toestanden heeft weinig zin. No mud, no Lotus, volgens Thich Nath Hanh. Ermee werken kan wel, en daarom worden er in het boeddhisme manieren aangedragen om met de hindernissen om te gaan. Maar dat vereist oefening, en je zal eerst nog ontelbare keren je been stoten tegen je eigen menselijkheid. Voor al die leermomenten is er troost, in de vorm van muziek! Want muzikanten hebben het ook meegemaakt en maakten van hun eigen modder iets moois. Daarom hier een ode aan de vijf hindernissen in popliedjes. Mét technieken van de Boeddha om ermee om te gaan!

1: Zintuiglijk verlangen
Het verlangen naar rijkdom, erkenning en alles wat mooi is in de wereld zit er diep ingebakken. En het vurige verlangen naar mooie mensen is misschien wel de meest bezongen tragedie in de popmuziek. Johnny Cash heeft zich er waarschijnlijk ook vaak aan gebrand. Hij zingt erover in Ring of Fire:

Love is a burnin’ thing
And it makes a fiery ring
Bound by wild desire
I fell into a ring of fire

I fell into a burning ring of fire
I went down, down, down and the flames grew higher
And it burns, burns, burns, the ring of fire, the ring of fire

De remedie:
In de soetra’s wordt een onsmakelijke reflectieoefening aangeraden die misschien wat verkoeling kan brengen als de innerlijke brand uitbreekt.

“Herein, monks, a monk reflects on just this body, confined within the skin and full of manifold impurities from the soles upward and from the top of the hair down: “There is in this body: hair of the head, hair of the body, nails, teeth, skin, flesh, sinews, bones, marrow, kidneys, heart, liver, pleura, spleen, lungs, intestines, bowels, stomach, excrement, bile, phlegm, pus, blood, sweat, fat, tears, lymph, saliva, mucus, fluid of the joints, urine (and the brain in the skull).”

2. Kwade wil of boosheid
Mensen zijn soms boos. En soms gaan ze dan muziek maken. Vooral harde gitaarmuziek leent zich goed voor het ventileren van de haat die oplaait wanneer de wereld niet draait zoals jij dat wilt. Een favoriet van mij is de band Het Universumpje. Zij brachten in 2015 een album uit genaamd ‘de Grenzen van het Toelaatbare’ (met op de albumhoes een tekening van een ontploffende wc). Let op: als je gevoelig bent voor heftige teksten kun je deze misschien beter even overslaan. De titel van het nummer is Met je Bek.

De niet-officiële clip:

Als de voordeur opengaat ben ik bang dat ik je tegenkom
Dat je op de straathoek staat met die blik altijd zo leeg en dom

Wat sta je nou te kijken, met je bek, met je bek
Wat loop je nou te zeiken, ben je lek, ben je lek

Nou, nou, nou, is dat nu echt nodig? Misschien niet. Maar we leven met zijn allen op een kluitje en het is bijna onvermijdelijk dat je je soms mateloos irriteert aan je lieve medemens. Hoe fijn is het dat je dat niet hoeft af te reageren op anderen maar gewoon mee kan blèren met een bak muzikale herrie!

De remedie:
In de soetra’s wordt geadviseerd om bij woede te reflecteren op je eigen aandeel in het tot stand komen van de woede:

“Being angry with another person, what can you do to him? Can you destroy his virtue and his other good qualities? Have you not come to your present state by your own actions, and will also go hence according to your own actions? Anger towards another is just as if someone wishing to hit another person takes hold of glowing coals, or a heated iron-rod, or of excrement. And, in the same way, if the other person is angry with you, what can he do to you? Can he destroy your virtue and your other good qualities? He too has come to his present state by his own actions and will go hence according to his own actions. Like an unaccepted gift or like a handful of dirt thrown against the wind, his anger will fall back on his own head.”

3. Luiheid
Ah, de heerlijkste van de hindernissen. Op meditatieretraites had ik een paar keer een eigen meditatiecel. Het was er koel, donker en niemand kon me zien. De perfecte plek voor een dutje dus! The Beatles maakten een liedje waarin de lof der luiheid wordt bezongen:

When I wake up early in the morning
Lift my head, I’m still yawning
When I’m in the middle of a dream
Stay in bed, float up stream
Please, don’t wake me, no, don’t shake me
Leave me where I am, I’m only sleeping

Lennon en McCartney breken verder nog een lans voor luiheid als middel tegen je onnodig druk maken:

Everybody seems to think I’m lazy
I don’t mind, I think they’re crazy
Running everywhere at such a speed
Till they find there’s no need (There’s no need)

De remedie:
Toch weet iedereen die wel eens de snooze-knop op zijn wekker misbruikt dat luiheid ook een beetje zelfkastijding is. Dokter Boeddha raadt daarom bij een gebrek aan puf onder andere aan om niet teveel te eten en om goed op je lichaamshouding te letten. Ook kan het helpen om te blijven beseffen dat iedere dag je laatste kan zijn:

Today the effort should be made,
Who knows if tomorrow Death will come?

4: Rusteloosheid
Uhn-tss Uhn-tss Uhn-tss. Op een dieet van teveel suiker, cafeïne en elektrisch licht zoeven we door het bestaan, geplaagd door onrust en met geen mogelijkheid stil te krijgen. Toch helpt het vaak om toch gewoon te gaan zitten en je heel erg bewust te zijn van je rusteloosheid. Maar vertel dat maar aan de zanger van Faithless, die het op een nacht echt even te kwaad kreeg en geplaagd door spijt en innerlijke jeuk Insomnia schreef:

there’s no relief
I’m wide awake in my kitchen
It’s black and I’m lonely
Oh if I could only get some sleep
Creaky noises make my skin creep
I need to get some sleep
I can’t get no slee

De remedie:
De Boeddha beschouwt rusteloosheid een kans om kalmte, concentratie en gelijkmoedigheid te ontwikkelen:

“When the mind is restless, it is the proper time for cultivating the following factors of enlightenment: tranquillity, concentration and equanimity, because an agitated mind can easily be quietened by them.”

5: Twijfel

Twijfel is een vreemde toestand: ga ik dit of dat studeren, ga ik hier of daar wonen, blijf ik thuis of ga ik uit? Je kent de toekomst niet maar wil dat wel graag. Roosbeef biedt troost met het lieflijke Twijfelaar:

twijfelaar,
ga nou maar
er is altijd
misschien

treuzelaar
eet nou maar
stop met dat wegen
maak het jezelf niet zo zwaar

Gewoon doen, zegt Roosbeef eigenlijk.

De remedie:
De boeddhistische tips die ik vond hadden vooral te maken met twijfel over de meditatietechniek en -leer. Wat helpt is kennis opdoen en wijsheid ontwikkelen over wat wel en geen goede beslissingen zijn en het vertrouwen om hiernaar te leven. Ook ‘nobele vriendschappen’ en ‘gepaste gesprekken’ schijnen bij te dragen aan het tegengaan van twijfel:

Six things are conducive to the abandonment of doubt:

• Knowledge of the Buddhist scriptures (Doctrine and Discipline)
• Asking questions about them
• Familiarity with the Vinaya (the Code of Monastic Discipline, and for lay followers, with the principles of moral conduct)
• Firm conviction concerning the Buddha, Dhamma and Sangha
• Noble friendship
• Suitable conversation

Bron Boeddhistische teksten: Access to Insight