Petra de Sutter: boeddhist, gynaecoloog, hoogleraar en politica

Het Brusselse kantoor van Petra De Sutter is leeg. Of is het boeddhistisch minimalisme? Er staat een map ‘Senaat’, een map ‘Draagmoederschap’. Aan de muur posters van puppies, de ILGA European Rainbow Map, een flyer voor de klimaatmars. Haar kantoor is een dwarsdoorsnede van haar vele passies, die alleen haar uitbundige persoonlijkheid verhult.

Petra De Sutter (1963) heeft aan een half woord genoeg. Opgewekt steekt ze van wal, ook al heeft ze het razend druk, liepen al haar afspraken vandaag uit en heeft ze zich vanmorgen verslapen. 28 jaar geleden rolde ze ‘een beetje per ongeluk’ de gynaecologie in, om op te klimmen tot afdelingshoofd bij het UZ Gent. Als een soort matroesjkapoppetje is ze daarnaast ook hoogleraar, politica, transvrouw én boeddhist.

Je bent Senator (Eerste Kamerlid, red.) voor Groen en zit in de Raad van Europa. Hoe ben je van gynaecoloog opeens politicus geworden?
De voortplantingsgeneeskunde is het mooiste beroep ter wereld, maar ik had behoefte aan een groter maatschappelijk engagement. Niet dat ik patiëntenzorg maar niks vind! Patiënten en onderzoek, dat is mijn eerste roeping. Maar toch: individueel lijden is één zaak, maar een aantal publieke zaken moet ook verbeteren.

Voortplanting draait ook om reproductieve rechten, en dat hangt helemaal samen met mensenrechten, met gendergelijkheid en LGBT-rechten. Zo komen nu alle werelden voor mij samen.

Waar houd je je zoal mee bezig in de politiek?
Recentelijk heb ik een dossier gemaakt over de kwestie van het draagmoederschap, want daar is nog geen wetgeving over in België. Dat dossier ligt nu in het parlement. Ook voor de Raad van Europa heb ik een rapport over het draagmoederschap geschreven. Ik vind dat we commercieel draagmoederschap moeten verbieden, want dat werkt uitbuiting in de hand. Maar altruïstisch draagmoederschap door een zus of goede vriendin moet wél kunnen (in Nederland is dat al wettelijk toegestaan, LL).

In de Raad van Europa heeft dit standpunt tot veel beroering geleid, vooral in conservatief-religieuze en radicaal-feministische hoek. Zij vinden dat draagmoederschap in alle situaties verboden moet zijn, dat het tegen de waardigheid van de vrouw is. Ik vind dat heel lastig. Met zo’n standpunt stopt de discussie, kunnen er geen voorwaarden en regelingen komen. De behandeling van mijn dossier wordt al een jaar steeds geblokkeerd, met de bedoeling de termijn te laten verstrijken. De commissievergadering in september is de laatste kans, anders verdwijnt het.

[redactie] Update 12 november: Op de valreep is het Petra De Sutter gelukt: géén internationaal verbod op draagmoederschap:

De politiek is een soort olietanker: je kunt hem misschien twee millimeter doen afwijken van z’n koers. Ik wil kleine zetjes geven. Dat doe ik ook in de LGBT-gemeenschap: daar ben ik een boegbeeld geworden. Twee dagen na mijn stap naar de politiek werd ik in de media al ge-out als transgender, tegen mijn zin. Maar goed, die openheid is in de politiek onvermijdelijk. Ik heb daardoor wel veel mensen kunnen inspireren. Ook dat is politiek.

Je bent veel bezig met ongelijkheid tussen arm en rijk. Hou je je ook bezig met de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen?
Ja, natuurlijk! Ik ga vaak naar India, daar speelt het vraagstuk rond gendergelijkheid enorm. Er is daar veel ongelijkheid, uitbuiting, female genital mutilation, kindhuwelijken… Op wereldniveau moet daar zeker aan gewerkt worden. Gezinsplanning, veilige abortus: als gynaecoloog vind ik dat belangrijk. Empowerment is de boodschap.

Anderhalve maand geleden heb ik de vluchtelingenkampen in Griekenland bezocht. Ik hechtte daarbij veel belang aan de situatie van vrouwen, die bleek rampzalig. Griekenland heeft te weinig geld voor goede opvang en krijgt niets van de EU, terwijl Turkije drie miljard krijgt om vluchtelingen binnen de grenzen te houden. Een schending van het Verdrag van Genève, heel verontrustend. Ik heb mensonterende toestanden gezien.

Maar ook bij ons is gendergelijkheid nog een thema. Er is veel wet- en regelgeving om ongelijkheid aan te pakken, maar er blijft bijvoorbeeld een loonkloof bestaan. En op het gebied van voortplanting ligt de zorg voor de kinderen nog steeds hoofdzakelijk bij de vrouw. We hebben een lange weg afgelegd, maar we zijn er nog niet. De Scandinavische landen zijn veel verder, daar is een regeling die ouderschapsverlof eerlijk verdeelt tussen vader en moeder. België moet ook proberen die kloof te dichten.

Heb je zelf eigenlijk genderdiscriminatie ondervonden?
Resoluut: Nee. Mijn leven en carrière zijn nogal atypisch geweest. Ik ging in transitie toen ik veertig was, en toen was ik al professor. Ik ben dus geen schoolvoorbeeld van de problemen waar jonge vrouwen tegenaan botsen. Momenteel werk ik mee aan een mentorprogramma van de UGent, om jonge vrouwen na hun PhD te helpen doorstromen naar een baan als professor. Want ook daar zit een grote kloof: onder studenten zijn er meer meisjes, maar in het hogere kader is het andersom. Het mentorenprogramma wil dat compenseren.

Hoe zit het met de Belgische wet voor de verplichte sterilisatie voor transgender mensen?
Die is er nog. Die dateert natuurlijk van een tijdje geleden. Voor justitie bleek de ouderschapsband van transgender mensen te ingewikkeld, dus werd besloten dat er geen afstamming meer kan zijn na transitie. Geen kinderen, dus. Maar tegenwoordig kun je prima kinderen krijgen na je transitie. In het homohuwelijk wordt bijvoorbeeld geadopteerd om die afstamming te definiëren, of er kunnen geslachtscellen van voor de transitie worden gebruikt waardoor er gewoon afstamming ís.

Eigenlijk is sterilisatie niet het goede woord, het is castratie. Die wet is een van de laatste voorbeelden van gedwongen sterilisatie in Europese landen. Een aanslag op de rechten van de mens, niet acceptabel anno 2016. In Nederland onder andere is al verregaande wetgeving rond gendererkenning ingevoerd. Daar is nu een derde optie naast man of vrouw. Het is daar ook niet verplicht om een geslacht aan te duiden bij de geboorte, bij interseksualiteit bijvoorbeeld kun je dat vakje gewoon open laten.

De afschaffing van deze Belgische wet zou begin 2017 rond moeten zijn. Er zitten veel mensen op te wachten. Die kunnen dan eindelijk hun identiteitspapieren aanpassen zonder verplichte sterilisatie, geslachtsoperatie of hormonenbehandeling.

Noem je jezelf een feminist?
Ja, absoluut! Want ik ben tegen onrecht en voor gelijkheid. Als vrouwen worden gediscrimineerd, dan wil ik me daartegen verzetten. Ik ben ook gynaecoloog vanuit die ideologie, ik wil de gezondheid en de rechten van vrouwen beschermen, verdedigen en vrijwaren. Maar feministen die mannen haten… zo ben ik niet. Ik denk ook niet dat iedereen altijd alles met slechte bedoelingen doet. Vaak komt het voort uit onwetendheid, en die moet je bestrijden. Onwetendheid leidt tot angst, discriminatie en geweld. Dus ik ben non-judgemental. Ik wil altijd proberen te begrijpen wat mensen drijft.

Volgens mij horen we hier boeddhistisch gedachtegoed doorklinken. Hoe kwam het boeddhisme op je pad?
Ik was mijn hele leven al op zoek naar zingeving, naar antwoord op de vraag: wat lopen we hier te doen? Ik ben katholiek opgevoed, maar ik begon het dogmatische ervan in vraag te stellen. Als wetenschapper aanvaard je niet zomaar dat iets waar is omdat het in een Boek staat. Dus ging ik álles lezen, over alle filosofieën en religies, tot ik tien jaar geleden toevallig een boekje over het boeddhisme vond. Ik dacht: dit is het. Het was voor mij echt thuiskomen.

Ik had een aha-erlebnis bij de tweede edele waarheid: het lijden wordt veroorzaakt door onvervuld verlangen, door streven naar dingen die je niet kunt krijgen. Dat is het befaamde loslaten, stoppen met hunkeren. Want dingen krijgen leidt altijd tot nieuw verlangen, dat is het perverse mechanisme van het verlangen. En wat me ook erg aansprak, is dat leed het gevolg is van onwetendheid. Dat klopt als een bus. Geweld, haat, oorlog, ze komen allemaal voort uit onwetendheid.

Hoe werkt het boeddhisme door in je dagelijks leven?
Ik ga vaak naar boeddhistische centra om me er verder in te verdiepen, en ik mediteer. Het boeddhisme bepaalt hoe ik in het leven sta, hoe ik met stress omga. De menselijk geest blijkt maar iets te zijn dat voortdurend gedachten en emoties creëert, waar je afstand van kunt nemen. Dat geeft een enorme kracht. Alleen het hier en nu is belangrijk. Zo leef ik ook: niet piekeren om wat voorbij is of wat misschien komt. Ik kan veel relativeren.

Het boeddhisme zegt: we kunnen niks zinnigs zeggen over het systeem waar we zelf in zitten, laat staan over wat erbuiten zit. Wat de zin van alles is, of er een god is: die vragen hoef je dus niet te stellen. Dat is typisch zen, het antwoord op de vraag is: stel ze niet! Alles gebeurt in de menselijke geest. Het boeddhisme is daarom perfect verenigbaar met het humanisme, het atheïsme, zelfs met een godsgeloof. Het is een universele theorie over het bestaan en de zin ervan.

Het helpt me om op een positieve manier in het leven te staan, het goede na te streven. Ik vind in het boeddhisme rust, geluk, kracht en energie. Wat er ook komt, voor mij is het goed.