Twee kanten van dezelfde munt

De Indiase leraar Ama Samy is Jezuïet en zenleraar. Hij stichtte een meditatiecentrum midden in de warboel van religieuze conflicten in Zuid-India. Dichterbij huis doet de Vlaming Peter Baekelmans min of meer hetzelfde. “Het boeddhisme draait om vrij zijn van verlangen. Het christendom draait om vrij zijn om lief te hebben. Die twee hebben elkaar nodig.”

Katholiek opgevoed, zoals de meeste Vlaamse kindjes, ging Peter Baekelmans (1960) achtereenvolgens Vergelijkende Godsdienstwetenschap, Theologie (om toch zijn eigen religie beter te leren kennen) en uiteindelijk Buddhist Studies studeren.

Een echte wetenschapper dus, maar zijn theologiestudie inspireerde hem om het geloof ook te léven. “Ik heb een sterke religieuze ervaring gehad in Taizé. Daarna koos ik voor het celibaat en ben ik bij de Scheutisten gegaan (een katholieke congregatie van missionarissen, red.). Ik dacht: missionarissen staan misschien het meest open voor andere godsdiensten. En ik wilde zelf onder andere godsdiensten komen, zien wat zij geloven en wat we van hen kunnen leren.” Uiteindelijk werd hij katholiek priester.

Tegelijkertijd werd hij aangetrokken door het boeddhisme. Als missionaris in Japan volgde hij een master Buddhist Studies en een doctoraat waarin hij boeddhistische en christelijke rituelen vergeleek. Hij was zelfs bijna priester in het Japans-esoterische Shingon-boeddhisme geworden! Maar na de complete training deed hij toch de laatste initiatie niet. “Het voelde niet goed om dieper in een ánder geloof dan in mijn eigen geloof te duiken. Waarom zou ik zenleraar worden als ik mijn eigen traditie al heb?”

U werkt nu voor de Scheutisten in Rome. Is er nog wel ruimte voor het boeddhisme?
“Ik ben nu toevallig twee maanden in België als gastprofessor Boeddhisme aan de KU Leuven. Maar in Rome ben ik inderdaad veel minder met het boeddhisme bezig. Ik zie het zo: ik heb in Japan van alles geleerd over die godsdienst, en dat probeer ik nu te vertalen naar de westerse wereld. Ik wil de relatie tussen christendom en boeddhisme duiden en naar buiten brengen.”

Hoe staat de katholieke kerk eigenlijk tegenover uw interesse in het Oosten?
“De Kerk als geheel bestaat eigenlijk niet, maar mijn eigen congregatie stond in het begin wel wat twijfelachtig tegenover mijn boeddhistische praktijk. Ik heb daarom ook toestemming aan de bisschop gevraagd om mijn oefeningen te doen, en ik heb duidelijk een lijn getrokken: ik word geen boeddhistisch priester. Maar na zo’n tien jaar voelde ik het omdraaien: nu zijn ze blij dat er iemand onder ons bezig is met andere godsdiensten. De interreligieuze dialoog wordt een steeds groter onderdeel van de missie. Dat is tegenwoordig een must geworden.”

Waar botsen boeddhisme en christendom volgens u?
“Voor ons katholieken is de band met God en Maria zó sterk. Wij hebben die sterke band met the ultimate: die is menselijk, antropomorf, dat is een persoonlijke mystiek. In boeddhisme en hindoeïsme is het eerder een sterke band met de Dharma, en die is juist onpersoonlijk: dat gaat over het Brahman, de leegte, het niets. Maar beide hebben ook iets van elkaar, ik ben daar zelf ook nog niet helemaal uit.”

En hoe zijn ze te verenigen?
“In de esoterische traditie in het boeddhisme gaan ze bijvoorbeeld voor een Boeddhabeeld mediteren en proberen ze om er één mee te worden. Dat begrijp ik, daar zit een parallel met het Christusbeeld en christelijke meditatie. In de zen bijvoorbeeld is dat niet, dat lijkt op het eerste gezicht gemakkelijker en rationeler dan dat kleurrijke Tibetaanse boeddhisme met al die verschillende talen, tradities en wonderen. In dat rationele zit voor mij geen kracht. (denkt even na) “Hoewel: als je daar gaat leven, zie je dat zen en esoterie twee kanten van dezelfde munt zijn. Zenpriesters doen daar ook allerlei rituelen en mudra’s en reciteren soetra’s.”

Is de zen hier in het westen dan uitgekleed?
“Dat zou je kunnen zeggen. Je zou dat met het christendom ook kunnen doen: de kern is naastenliefde. Maar juist het omhulsel van de religie geeft de tools, de kracht en de motivatie om voort te blijven doen.”

Komen christendom en boeddhisme volgens u overeen in hun begrip van compassie?
“In het boeddhisme en hindoeïsme heb je het begrip non-dualisme of Advaita: a-dva, niet-twee. Dat is de bron van compassie. We zijn allen één, dus we moeten leren in contact te komen met elkaar, te voelen wat de ander nodig heeft. In het vroege boeddhisme ging het vooral over aan jezelf werken, maar in het latere boeddhisme (Mahayana en zen) ging het ook over werken aan de ánder. Het begrip compassie is in die stroming essentieel.”

“In het christelijke denken is het de eenheid met Jezus die ons ook één met de ander maakt. Daarom doen we bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, waardoor onze compassie groeit en we misschien denken: ik word verpleger, terwijl we altijd burgerlijk ingenieur wilden worden. Je leert afstand van jezelf te doen. In het boeddhisme gaat het andersom: eerst het ik doden om tot de ander te kunnen komen. In het katholicisme is het meer: het ik overkomen dóór tot de ander te komen.”

Wilt u boeddhisme en christendom actief verenigen voor een betere wereld?
“Ja, de interreligieuze dialoog is voor mij heel belangrijk, vooral op het gebied van de strijd tussen religies. Want religie zoekt juist vrede, gerechtigheid en geluk. Ik wil meer begrip vinden. Dat kan op intellectueel niveau, maar ook door samen rituelen te doen en te zingen. Ik heb hier in Leuven yoga en mindfulness gegeven aan studenten. Dat wil ik ook in Rome gaan doen, maar dan voor religieuzen. Die zijn niet zoals studenten op zoek naar rust; ze zijn al rustig, maar ze zien niet goed waar die kracht vandaan komt. Namelijk van het non-dualisme, het je verbonden weten met anderen, en de ervaring van meditatie en gebed, die je naar buiten brengt. Daar wil ik ze mee helpen. Meditatie geeft kracht, daarom hebben we er ook zoveel nood aan.”

Tot slot: wat zijn uw plannen voor de toekomst?
“Ik begon met mijn interesse in andere religies, eerst als leek, toen als missionaris, vervolgens ook als priester en theoloog. Nu zie ik: ik moet dat niet alleen theologisch bekijken, maar ook actie ondernemen voor een echte interreligieuze dialoog. Ik wil graag mensen met verschillende godsdiensten samenbrengen. Dus ben ik in Rome lid van de afdeling interreligieuze dialoog van de Italiaanse Bisschoppenconferentie en de UISG. Daar spreken we bijvoorbeeld ook over het opleiden van jonge religieuzen in openheid naar andere godsdiensten en culturen.”

“Het is lastig als de dialoog stokt, bijvoorbeeld met de extremistische tak van de islam. Maar we moeten niet opgeven. We moeten een spreekbuis zijn van het goede.”

Headerbeeld: Ben White

Bekijk een voorbeeld van interreligieuze dialoog in actie, deze Interfaith Chanting die Peter organiseerde in Brussel in maart 2015:

 

‘Zen en de kunst van compassie’ is een productie van de boeddhistische stroming bij de KRO-NCRV en hier online te bekijken bij de NPO.