Gestoord is het nieuwe normaal. Een recensie van de DSM 5

De DSM werd ontwikkeld in de twintigste eeuw en is sinds de jaren ’70 en ’80 een belangrijke leidraad voor psychologen en psychiaters bij het stellen van diagnoses. Het boekwerk is een verzameling van verschillende stoornissen en hun symptomen, een soort checklist voor psychisch leed. Psychologen gebruiken het om onderling met elkaar over stoornissen te kunnen communiceren. Depressie, autisme, schizofrenie: allemaal vastgelegd in de DSM. Ik zocht de nieuwste versie op, de DSM-V, en analyseerde mezelf aan de hand van de verschillende stoornissen.

Diagnose 1: ik heb geen ‘frotteurisme’

Misschien is het toeval hoor, maar als ik de inhoudsopgave scan van het duizend pagina’s tellende boekwerk, valt mijn oog direct op de categorie ‘Sexual Dysfunctions’. Snel doorbladeren maar, naar het betreffende hoofdstuk. Bij voorbaat ben ik al verbaasd dat deze zogeheten seksuele stoornissen en parafilieën in dit boek überhaupt als stoornis worden aangemerkt. Een parafilie (-filie, als heterofilie en homofilie, alleen dan ben je he-le-maal para) heb je wanneer je last hebt van ongebruikelijke seksuele driften en fantasieën. Bingo! Volgens mij heb ik dat. Ik treed niet in detail, maar sinds mijn puberteit heb ik me vaak schuldig gemaakt aan hoogst ongebruikelijke seksuele fantasieën. Gelukkig telt het hebben van een rijke innerlijke wereld niet meteen als stoornis, want dat wordt het pas wanneer jij of anderen er in het dagelijks leven ernstige last van ondervinden.

Deel van de inhoudsopgave van de DSM-5. Bron: DSM-5

 

Dat geldt voor de meeste seksuele stoornissen in de DSM. Sexual Interest Disorder –gebrek aan seksuele interesse—lijkt me geen probleem als je monnik of non bent. En vaste bezoekers van dragshowbar de Lellebel in Amsterdam zullen hun ‘Transvestic Disorder’ misschien wel heel fijn vinden. En een Sexual Masochistic Disorder, dat wordt pas problematisch als je partner níet graag op vrijdagavond in de kelder onder het huis in een tuigje gehesen wordt. Een ander verhaal wordt het bij zoiets als pedofilie. Of frotteurisme: de onbedwingbare drang om je geslachtsdeel tegen vreemden aan te wrijven.

Diagnose 2: ik was weleens depressief, maar dat is heel normaal

Ik spit wat door het boek, langs hippe stoornissen (Schizofrenie) en minder hippe stoornissen (Elimination Disorder: bedplassen!). Wat me opvalt is dat er veel herkenbare menselijke stemmingen in staan. Een manische episode –indicator voor een bipolaire stoornis- heb je wanneer je een tijd lang overdreven zelfverzekerd en euforisch bent, weinig slaap nodig hebt, en megaveel ideeën die je allemaal tegelijk wilt uitvoeren. Ik herken deze beschrijving, en kan me voorstellen dat veel mensen zich weleens zo gevoeld hebben (bijvoorbeeld nadat je net een groot inzicht hebt gehad).

Er zijn ook diverse ‘Delusional Disorders’, waarbij je waanideeën hebt. Iedereen die weleens hopeloos verliefd is geweest, weet hoe het is om een stoornis van het ‘erotomanische type’ te hebben. Ik kom er ook achter dat ik wel eens depressief ben geweest. Depressie heeft onder andere de volgende criteria:

• minder/geen interesse of plezier in dingen;
• niet kunnen slapen of slaapt juist heel veel;
• last van onrustig bewegen;
• denkt veel na over de dood.

Oeps! Gedurende een korte periode in mijn leven had ik dit allemaal. De oorzaak was echter wel duidelijk. Een tijdlang heb ik me grondig verdiept in de wereld en mijn plek erin, en kwam veel ellendige toestanden tegen. Ik nam een kijkje in de achterkant van onze samenleving en zag een oververhitte, verspillende, moordende, domme, racistische, tot slavernij geneigde maatschappij. Lang heb ik met de conclusie geleefd dat mensen –alleen al doordat ze bestaan—eigenlijk alleen maar ellende veroorzaken. En het ergste was: er was geen ontsnappen aan! Dat stemt niet vrolijk, en alle ingrediënten voor een DSM-labeltje waren aanwezig.

Gelukkig wist ik dat het voorbij zou gaan, iets wat ik onder andere leerde tijdens stilteretraites, en kon ik steeds meer vrede sluiten met de menselijke conditie. Heel veel dingen zijn gewoon zo en er is niets dat je ertegen kan doen. Toen ik dat inzag vond ik het nog maar weinig zinvol om me er druk om te maken. Langzaam klom ik uit de donkere put der depressie, en tegenwoordig kan ik ook de mooiere kanten van deze waanzinnige wereld waarderen.

Ik kan me goed voorstellen dat mensen hier de hulp van een psychiater bij inschakelen, en antidepressiva krijgen. Mijn eigen oplossing was iets meer DIY: ik ging mediteren en praatte veel met anderen over de zin van het leven. Medicijnen nam ik niet, al ging ik wel vaak naar de kroeg. ‘Alcohol Intoxication Disorder’ staat trouwens ook in de DSM: hele volksstammen zijn dus ieder weekend psychisch gestoord!

Aspecten van Gender Dysphoria. Bron: DSM-5

Diagnose 3: Ik ben een beetje genderdysforisch, geloof ik

Bij veel mensen komt het labeltje dat ze bij hun geboorte op basis van hun geslachtsdelen hebben meegekregen (‘assigned gender’) niet overeen met hoe ze zich voelen (‘experienced gender’). Genderdysforie heet dat. In de DSM-V wordt het beschreven in verschillende gradaties: van een verlangen om behandeld te worden als een bepaald gender, tot een verlangen om van een bepaald gender te zijn.

Bij mezelf herken ik ‘de sterke overtuiging dat een persoon zich als een ander gender voelt of gedraagt dan de assigned gender’. Hoewel ik op vrouwen val voel ik mij vaak best vrouwelijk. Ik heb meerdere BFFs, drink graag thee en zou mij prima staande houden tijdens een Sex and the City-lunch, waarin gevoelens geduid en persoonlijkheden bevestigd en goedgekeurd dienen te worden. Bovendien is in mijn rijke innerlijke wereld ook weleens ruimte geweest voor mannen. En het zou best waar kunnen zijn dat ik vorig jaar in een club in Berlijn was waar de muren van rood pluche waren. En dat ik daar niet alleen met een Duitse schone en een Iraans vrijgevochten meisje zoende, maar ook in een vurige tongsessie belandde met een knappe Duitse jongen. En een jonge adonis uit Californië.

Heb ik soms genderdysforie? Nou ja, ik ben wel eens in de war geweest, omdat ik dingen voelde die ik eigenlijk niet bij een man vond passen. Maar erg dysforisch ben ik er nooit over geweest. Ik vond het juist best tof om een beetje te kunnen spelen met dit soort grenzen. Veel van het onderscheid dat we maken tussen mannen en vrouwen is hopeloos ouderwets, als je het mij vraagt. En ik denk dat het vaak eerder de samenleving is met een Genderstoornis, dan het individu.

Diagnose 4: Matthijs van Nieuwkerk is histrionisch

De wisselwerking tussen samenleving en individu valt me ook op bij het lijstje met persoonlijkheidsstoornissen. Wie de lijst bekijkt ziet dat eigenlijk al het menselijk gedrag wel als stoornis is te categoriseren. Ben je gevoelig voor kritiek, dan heb je misschien ‘Avoidant Personality disorder’. Doe je veel moeite om de controle over je leven te bewaren, dan heb je ‘Obsessive-Compulsive disorder’. Heb je niets dat direct in het lijstje staat? Dan kun je jezelf een ‘Unspecified Personality disorder’ aanmeten als je dat wilt.

Persoonlijkheidsstoornissen in de DSM-5. Bron: DSM-5

 

Je persoonlijkheid wordt volgens de DSM een stoornis wanneer “het gedrag afwijkt van de verwachtingen van de cultuur van een persoon”. Maar wat als ik niet aan die verwachtingen wil voldoen? Heb ik dan een persoonlijkheidsstoornis, of is er iets mis met de cultuur waarin ik leef?

Wie het lijstje doorneemt ziet bovendien dat veel van dit gedrag in onze samenleving juist wordt goedgekeurd of zelfs gestimuleerd. Neem de Histrionische stoornis: “een patroon van excessieve emotionaliteit en aandachtszoekerij”. Dat is de beste omschrijving van ons medialandschap die ik ooit heb gelezen! Kijk maar naar Facebook. Of naar De Wereld Draait Door: het meest histrionisch gestoorde programma dat er bestaat is alweer tien jaar lang op de televisie.

Zelf zit ik helemaal niet te wachten op die enorme hang naar aandacht. Diagnose: de samenleving is histrionisch. Hoog tijd dat Matthijs van Nieuwkerk en de zijnen zich eens grondig laten behandelen.

Diagnose 5: Iedereen is gestoord

Ik kan het iedereen aanraden om eens dit handboek door te bladeren om te kijken of je één of meer psychologische kwalen hebt. Het was voor mij een opluchting om te lezen dat mijn manische buien en mijn depressie erkend worden door anderen. Er zijn nog veel meer stoornissen dan die hierboven, jij hebt er vast ook één!

Toch is niet alles even zuiver aan de DSM. De makers van de DSM-III en DSM-IV waarschuwden destijds om voorzichtig met het handboek om te gaan. Dat is niet gebeurd. De DSM heeft bijgedragen aan diagnostische inflatie: meer mensen kwamen ineens ‘in aanmerking’ om een stoornis te hebben, en kregen een labeltje. De medicijnenindustrie heeft daar bakken met geld aan verdiend. Bovendien werd de DSM door haar populariteit al snel een soort nieuwe Bijbel met universele waarheden over menselijke imperfecties. Tricky, want de stoornissen in de DSM zijn van oorsprong bedoeld voor psychologen om diagnoses te stellen. Het is daarom belangrijk om een beetje voorzichtig om te springen met dit soort labeltjes buiten de wereld van de psychiatrie.

Daar komt nog bij dat de vraag of bepaalde karaktereigenschappen een stoornis zijn afhangt van de normen van een samenleving. Door te zeggen dat iemand een stoornis heeft leg je de fout echter bij de persoon, terwijl de oplossing van zo’n stoornis soms misschien wel bij de samenleving moet liggen. Een voorbeeld: homoseksualiteit werd in de DSM-I en DSM-II nog gezien als een stoornis. Dat zou nu ondenkbaar zijn: homoseksualiteit is nu door de samenleving grotendeels geaccepteerd. Een homo heeft geen stoornis meer, niet omdat hij therapie gehad heeft, maar omdat de samenleving ‘geneest’ van haar homofobie.

Trudy Dehue, gezondheidspsycholoog en criticus van de DSM, noemde het handboek al eens een “hedendaags etiquettenboek”, een boek dat ons voorschrijft wat normaal gedrag is en waarnaar wij ons moeten gedragen. Dat is het volgens mij alleen als er op die manier mee wordt omgegaan.

Wat dat betreft gaat er een gelijkenis op met het Achtvoudige Pad van de Boeddha. Je kunt het zien als een heilig geschrift: “oh jee, als ik niet juist spreek, handel of op de juiste manier mediteer, dan zal ik voor eeuwig vast blijven zitten in de hel van Samsara.” Maar je kunt het ook gebruiken als een spiegel: “goh, zo kan ik ook naar mijn vreemde gedrag kijken!” Bij dat laatste is er misschien wat meer ruimte om jezelf te vergeven. Dat is belangrijk, want volgens mij zijn we diep van binnen allemaal wel een beetje gestoord.

Headerafbeelding: Hunter

Sunny Side of Spirit is nu online te zien bij de NPO.