Oké, ik ben normaal. Wat nu?

Wat is de normale toestand van de mens? Wat een moeras van een vraag! Ze lijkt misschien duidelijk, maar zodra je er met twee voeten in stapt, verdwijnt elke vaste grond. Al was het maar omdat de betekenis van het woord normaal zo sterk kan verschillen. In bijvoorbeeld de volgende zinnen:

(1) ‘Normaal gesproken ga ik ’s ochtends naar de bakker, soms pas later op de dag.’ Hier betekent normaal ‘meestal’.

(2) ‘Een normale polsslag voor iemand van jouw leeftijd na honderd meter hardlopen is ….’ Hier betekent normaal ‘gezond’, of ‘in overeenstemming met het gemiddelde in medische tabellen’.

(3) ‘Doe maar normaal, dat is al gek genoeg’. Hier is normaal geen toestand, maar een verzoek om de spreker minder lastig te vallen.

(4) In ‘Waarom kunnen die islamieten niet normaal doen?’ betekent normaal ‘in overeenstemming met jouw waarden en die van degenen die tot je directe wij-gevoel horen.’

(5) In ‘Normaal miauwen katten helemaal niet zo vaak’ staat normaal dan weer voor ‘onder natuurlijke omstandigheden’. Met natuurlijk – nog zo’n moeraswoord – bedoelen we dan ‘zonder menselijke ingrepen’. Hoewel ook menselijke ingrepen in strikte zin tot de natuur behoren. Bij nader inzicht is op die manier eigenlijk elke toestand een normale toestand.

(6) En wat denk je hiervan: ‘De boeddhistische praktijk maakt ons weer normaal, zodat we onze ware Boeddhanatuur kunnen aanschouwen en ernaar leven’. Hier krijgt normaal zowaar de betekenis van ‘een moreel ideaal dat in de praktijk maar heel zelden te zien is’. Dus het tegendeel van ‘meestal’. Dit is het normaal waar de meeste heilsreligies of -filosofieën naar streven. Ze noemen het normaal omdat ze geloven dat het leven zo hoort te zijn. Omdat het in de bedoeling ligt van God (die van Mozes tot die van IS), of in de lijn van de Rede (van Plato tot de Verlichting), de Geschiedenis (Hegel en Marx) of de Kosmos (het new age holisme). Progressieve politieke strekkingen zijn een beetje de erfgenaam hiervan, met verzuchtingen als: ‘Zoveel honger, oorlog en armoede op de wereld, dat kan toch niet normaal zijn, dit moeten we veranderen!’

(7) Maar neoconservatieve politici staan dan weer met een ander normaal te zwaaien: ‘Het is niet normaal om zorg te willen dragen voor de hele mensheid, het is veel normaler om gewoonweg voor jezelf en je eigen volk te zorgen’, Hier betekent normaal ‘zoals het in onze genen ingeschreven staat, zoals we honderdduizend jaar geleden leefden, als jagers-verzamelaars, in kleine groepjes.’ Dat er meer dan tienduizend jaar culturele ontwikkeling ligt tussen onze huidige situatie en die waarin onze genen ontstonden, maakt niet uit. Inmenging in de oude, natuurlijke gang van zaken is geen vooruitgang, maar een perversie die enkel meer leed veroorzaakt.

Ons grote gelijk
We kunnen zo nog wel even voortgaan, maar zeven definities van normaal volstaan om een punt te maken: misschien dient het woord niet om wérkelijk naar iets normaals te verwijzen, maar vooral om ons intuïtieve grote gelijk (ons vooroordeel dus) te rechtvaardigen. Om ons te beschermen tegen besmetting van andersgezinden. Misschien laten we het hele idee van een normale menselijke toestand dan ook maar beter vallen.

Ik voel me aangetrokken tot de wat rare van conclusie van optie 5: elke toestand waarin we leven is een normale toestand. Omdat hij er is. Dat voelt misschien nietszeggend aan, maar het heeft een groot voordeel. In plaats van ons te verblinden met theorieën over wat een normale toestand hoort te zijn, kunnen we onze aandacht, intelligentie, energie en verbeeldingskracht anders gebruiken. Om onze huidige toestand te bekijken zoals hij is. Om te zien wat de gevolgen zijn van wat wij als normaal bestempelen. Die gevolgen zijn allemaal normaal. Omdat ze er zijn. Maar niet allemaal even fijn. En zeker niet allemaal onvermijdelijk.

Misschien is het waar dat in Ghana geen depressie bestaat., zoals in deel 1 van Sunny Side of Spirit wordt gesuggereerd. Maar bij ons bestaat dat wel. Het is (onder andere) een gevolg van iets specifieks in onze cultuur. Van dingen waarvoor we blind zijn, omdat we ze normaal vinden. Of die we niet willen zien, omdat ze de gevolgen zijn van dingen die we normaal willen blijven achten. Wat zijn die dingen? Dat lijkt me een veel interessantere vraag.

Normaal lijden
Laat ik daarom eindigen met een nieuw lijstje van zeven: zeven vormen van normaal leed in onze tijd en onze cultuur. Er zijn er nog veel meer, maar zeven punten volstaan ook hier. Om een idee te geven dat er werk genoeg is. En om aan te geven dat we niet zo ver hoeven te zoeken onder de oppervlakte van ons gewone gewaarzijn om ze te vinden.

Ten eerste is er onze neiging om onze levenstijd helemaal te vullen met produceren en consumeren, de twee grote geboden van de homo economicus.

Een normaal gevolg van die dubbele overvolheid is een volk van depressie burn-out en het gevoel van existentiële zinloosheid.

Ten tweede knijpen we met zijn allen constant een oogje dicht voor wat we weten over de afbraak van onze biosfeer en over het aandeel daarin van onze manische productie/consumptie.

Een normaal gevolg van die bewuste blindheid is een latent gevoel van wanhoop, machteloosheid en onbegrip dat de grote machten in de wereld er zo weinig aan willen doen,en een schuldgevoel dat we zelf ook niet zoveel actie ondernemen.

Ten derde ervaren we met zijn allen een groeiende sociale ongelijkheid. Sinds de 18^e eeuw nam de ongelijkheid af. Maar sinds de jaren ‘70 (toen de homo economicus de macht overnam) werd de kloof tussen arm en rijk weer breder.

Een normaal gevolg daarvan is de implosie van het maatschappelijke vertrouwen, toenemende wrok bij de armeren en een toenemende neiging tot zelfbescherming bij de rijken. Zodat ieders wantrouwen nog meer toeneemt.

Ten vierde vergemakkelijkt ons obsessieve individualisme die situatie alvast niet. We zijn terecht trots op onze moderne individuele vrijheid, die ons bevrijdt heeft van groepsdruk. Maar juist onze versplintering in losse individuen maakt een kans op verzet tegen wantoestanden moeilijker.

Een normaal gevolg daarvan is het gevoel dat we elk afzonderlijk weerloos tegenover grote machten staan (de politiek, de markten…) en dat we niets van betekenis kunnen zijn.

Ten vijfde is ons individualisme er mede de oorzaak van dat elk psychisch leed gezocht wordt in een persoonlijk mankement. Niet de omgeving is ziekmakend, jij slaagt er gewoonweg niet in om erin te schitteren. Maar geen nood, je kunt bijgestuurd worden met een pil, mindfulness@work of een cursus positief denken.

Een normaal gevolg daarvan is: de constante angst om tekort te schieten. Dat maakt ons heel erg brave en manipuleerbare wezentjes.

Dan is er nog het gevoel overdonderd te worden door een informatiestroom. Dat komt, misschien verrassend, niet zozeer door de hoeveelheid informatie zelf, maar eerder door een gebrek aan zingeving: als je niet eens weet wat je zoekt, wordt de stroom enkel chaotischer.

Een normaal gevolg daarvan is: chronische keuzestress: als het niet uitmaakt wat je kiest, wat kies je dan om je tijd in te steken? Zodra je wel weet wat je met je leven wilt aanvangen, kun je op informatie-dieet: niet per se minder opnemen, maar wel gerichter en beter – en dus zinniger.

En ten zevende is er een sluimerende angst voor nihilisme. We zijn als de dood om ons geraas te laten rusten, uit angst voor het grote gat, voor de mogelijke zinloosheid van ons bestaan waarmee we dan plots oog in oog komen te staan. Dus razen we maar voort. We zijn zo bang om nihilistisch te worden dat we in de praktijk passief nihilistisch zijn: we surfen maar mee op de golf, en nemen het leed erbij.

Een normaal gevolg daarvan is dat onze verbeeldingskracht om iets anders te bedenken en onze slagkracht om eraan te werken steil afneemt. ‘Er is geen alternatief’ wordt de religieuze mantra van de tijd.

Dit is allemaal normaal. Dus wat zullen we ermee doen? Wat mij beteft: ik wil me trainen in het nog beter zien en omarmen van dit leed. Om het beter en stabieler te kunnen dragen. Om de wil te laten groeien om er iets aan te veranderen. En om beter op de uitkijk te staan wanneer de mogelijkheid om er iets aan te doen zich aanbiedt. Want ik wens ons allemaal een veel betere wereld toe. Als hedendaags westers boeddhist vind ik dat, nou ja, normaal.

 

Sunny Side of Spirit is nu online te zien bij de NPO.