Boeddhisme en de kunst van het vaderschap

“Al op jonge leeftijd had ik een diepe wens om ooit vader te worden. Nu, op 37-jarige leeftijd, heb ik twee kinderen en beoefen ik zo goed en zo kwaad als ik kan de rol van vader. Dat brengt veel uitdagingen met zich mee: mooie, moeilijke, pijnlijke en een combinatie van die drie.”

Vaderschap en boeddhisme. Geen woorden die vaak in één zin worden genoemd. Het vaderschap lijkt binnen het boeddhisme een weinig besproken onderwerp te zijn. Dat vindt ook Rob, van wie bovenstaand citaat afkomstig is. Hij is vader van een zoontje van 4 en een dochter van 1,5. Een rol die hij combineert met het werk voor een grote ontwikkelingshulporganisatie en zijn werk in conflictgebieden, waar hij af en toe over blogt. Een aantal jaar geleden kwam Rob in aanraking met boeddhisme en meditatie. Dat maakte dat hij bewuster met zichzelf en zijn omgeving wilde omgaan. Van daaruit raakte hij ook geïnteresseerd in de rol van de vader in de samenleving van vandaag.

Betere vader

Wat maakte dat de jonge vader, die middenin de luiers zat, zich wilde verdiepen in dit onderwerp? Rob: “Een aantal jaren geleden besloot ik dat ik een betere vader wilde zijn voor mijn zoon. Ik merkte namelijk dat ik met regelmaat afwezig was en niet volledig open stond voor mijn gevoelens. Ik had het idee dat dingen uit het verleden een negatieve invloed hadden op het nu, en dat wilde ik niet doorgeven aan mijn kinderen. Ik wilde iemand zijn die in verbinding staat met zijn kinderen.” Dus ging Rob op zoek naar begeleiding.

De weg naar beter vaderschap bleek niet de makkelijkste weg. “Ik was er niet op beducht wat dit traject in gang zou gaan zetten, en wat het voor gevolgen zou hebben voor mijn beeld als vader, als man en voor mijn algemene zelfbeeld. Mijn zoektocht naar het worden van een betere vader bleek feitelijk een zoektocht naar mezelf.” Eenmaal op het meditatieve pad kwam Rob zichzelf tegen. “Ik werd geconfronteerd met schuld, schaamte, woede en verdriet. Ik kwam erachter dat mijn beeld van hoe mijn verhouding met mijn kinderen zou moeten zijn een constructie was die niet langer houdbaar bleek. Ik moest leren om alle oude constructies én de maatschappelijke opvattingen los te laten.” Dat bleek geen gemakkelijke opgave, maar zijn inspanningen leverde wel een aantal waardevolle inzichten op.

Juist handelen

“Ik ben erg dankbaar voor een aantal inzichten. Zo snap ik nu dat een kind er niet bij gebaat is dat je altijd maar zacht of blij bent, maar dat helderheid en duidelijk ook belangrijk zijn, soms met een serieuze blik. Nog belangrijker is dat ik nu probeer om geen kwaliteiten van mezelf te projecteren op mijn eigen kind, iets dat heel snel kan gebeuren. Zo ben ik bijvoorbeeld gek van vechtsport, maar heb zelf nooit noemenswaardige prestaties op dat gebied geleverd. Ik zou dan heel erg mijn best kunnen doen om die droom door mijn zoon waar te laten maken. Maar hij leeft zijn leven, niet het mijne.”

Een andere belangrijke les die Rob geleerd heeft, is dat iedere actie een consequentie heeft, en dat daarmee ‘juist handelen’ erg belangrijk wordt: “Eigenlijk zou je in ieder moment moeten kijken of je juist handelt: wat voor effect hebben jouw acties op het opvoeden? Alles wat ik doe wordt doorgegeven, en ik wil de invloed van mijn handelingen op mijn kind niet onderschatten.”

Wat Rob ook ter harte heeft genomen is dat in iedere ontmoeting een afscheid zit besloten. Op het moment dat een kind geboren wordt staat vast dat je ooit weer uit elkaar zult gaan. Ook dit besef van afscheid heeft weer te maken met juist handelen: “Ik weet nu dat dít de tijd is: ik moet NU beginnen met juist handelen.”

Het is niet zo dat de beoefening alleen maar handvatten aandraagt om je rol als vader goed te vervullen. Ouderschap versterkt volgens Rob ook weer de beoefening: “Het is misschien raar om te zeggen maar het ouderschap is volgens mij een geweldige tool om met dingen als loslaten, pijn en angst te werken. Het gezin is toch ook een beetje een mini-sangha.”

Man versus vrouw

In een gesprek over de rol van de vader is het onvermijdelijk om het niet ook even over het moederschap te hebben. Zijn er fundamentele verschillen tussen mannen en vrouwen als het om opvoeden gaat? Hoewel Rob zich wel heeft verdiept in onderzoeken die aantonen dat die er zijn, is hij persoonlijk meer op zoek naar een andere kijk op het vaderschap. “Mijn onderzoek is begonnen vanuit de motivatie om mijn rol als vader te ‘claimen’: de verantwoordelijkheid te nemen die er is in plaats van mee te gaan in de rol die er zou moeten zijn. Vrouwen hebben een soort natuurlijke voorsprong als het gaat om het opvoeden van een kind, maar dat betekent niet dat mannen het niet kunnen leren. Daarvoor moet een man zich echter wel kwetsbaar durven opstellen, in die zin dat hij bereid moet zijn om fouten te maken en hiervan te leren.”

Tegelijkertijd, zo vindt Rob, is het de uitdaging van de vrouw om de man hiervoor de gelegenheid te geven: “Een vriend van mij ging zijn zoontje de fles geven met zijn vrouw erbij. De vrouw gaf veel commentaar, en na vier keer gehoord te hebben dat hij de fles anders vast moest houden, dacht hij ‘laat maar’, en liet de zorgtaak weer aan zijn vrouw.” De man moet ruimte krijgen om zijn ‘vadersinstinct’ te ontwikkelen. “En dat doe je volgens mij door het mannelijke rolpatroon te breken, door geen genoegen te nemen met wat de maatschappij van je verwacht als man. En ook door de verschillende kanten van jezelf niet als vrouwelijk of mannelijk te betitelen, maar gewoon te accepteren.”

In Zensoldaat zegt Dennie van Loon dat hij zijn kinderen zo goed mogelijk wil ‘afleveren’ aan de maatschappij. Rob is het hier niet mee oneens, maar zou het anders verwoorden: “Als ik mijn kinderen zoveel mogelijk wil meegeven dan kom ik onherroepelijk bij mezelf uit. Ik zal mezelf moeten aanpakken zodat ik ervoor kan zorgen dat ze zich zo volledig mogelijk kunnen ontwikkelen als mens. Als daarin hun keuze is om actief deel te nemen aan de maatschappij dan is dat prima. Als mijn zoon tot zijn veertigste op de bank blijft hangen, liever niet, maar ik zal nog steeds van hem houden.”

Onderzoek

Tijdens het gesprek benadrukt Rob meerdere keren dat hij géén pedagoog is, maar gewoon een jonge vader die op zoek is naar manieren om zijn vaderschap vorm te geven. Dit maakt zijn bevindingen dan ook heel persoonlijk. Wel heeft hij contact met verschillende mensen om hen te interviewen over dit onderwerp: “Er zijn verschillende boeken over boeddhisme en ouderschap of moederschap, maar zover ik kan vinden is er minder te vinden over vaderschap en boeddhisme. Ik zou graag een artikel schrijven of een documentaire maken over dit onderwerp.” Toch wil Rob zich niet beperken tot het boeddhisme. Vaderschap is immers een min of meer universeel thema, en het zou vreemd zijn om alleen maar binnen de kaders van de Dharma naar wijsheid te zoeken: “De politieagenten, rechters en militairen die we spreken in landen als Congo, Burundi en Afghanistan willen allemaal hetzelfde: het beste voor hun kinderen. Als we dat allemaal willen, dan moeten we die verantwoordelijkheid als mannen meer gaan nemen.”

Naast zijn persoonlijke betrokkenheid ziet Rob vaderschap ook als een maatschappelijke kwestie en hoopt hij erachter te komen hoe mannen als opvoeders in deze tijd hun rol zien. “Het gaat mij erom inzichtelijk te maken, voor mezelf en anderen, wat het belang is van een mannelijke betrokken opvoeder, in traditionele en non-traditionele samenstellingen. “Maar, zoals een leraar zei: laten we het serieuze niet te serieus nemen. Ik vind het gewoon heel leuk om vader te zijn, en ik geniet intens van mijn kinderen.” Ook niet onbelangrijk, voor een vader.

Zensoldaat  is nu online te bekijken bij de NPO.

Verder lezen:
State of the World’s Fathers is een organisatie die zich bezighoudt met het stimuleren van degelijk vaderschap.

Headerbeeld: Morgan David de Lossy