Het jongetje waar mijn brein in had gemoeten

J.: “Al toen ik een meisje van een jaar of 6 was, wist ik dat er iets niet klopte. Mijn tante ging trouwen en ik wilde desperately ook zo’n mooi pak, net als de jongetjes die de ringen brachten. Ik had nog geen woorden voor wat er anders voelde, ik dacht dat God een foutje had gemaakt. Dat hij mijn brein in het verkeerde lichaam had gestopt en dat er ergens een jongetje rondliep waar mijn brein in had gemoeten.”

Sanne: “Ja, je wéét dat gewoon, ik wist het toen ik 3 of 4 was al. Steeds als ik ’s ochtends in de spiegel keek, schrok ik. Onbewust verwacht je gewoon een vrouw te zien en te zijn.”

Sanne (een gefingeerde naam) is een 29-jarige transvrouw. Dat betekent dat ze als jongen is geboren, maar zich eigenlijk vrouw voelt. Ze studeert en woont samen met haar vriendin in Frankrijk. J. is een 38-jarige transman uit Boston die bij een consultancykantoor werkt. Hij is al 16 jaar samen met zijn vrouw en beoefent bij Against the Stream.

Transitie in de praktijk

“Rond mijn 23e begon ik met hormonen”, vertelt Sanne, “maar mijn psycholoog wilde dat ik stopte. Toen ze me psychologisch doorlichtte, kwam er veel onverwerkte ellende uit mijn jeugd naar boven. Ik had in mijn vader niet zo’n goed mannelijk voorbeeld, en mijn moeder zei altijd dat ze liever een meisje had gehad. Dat riep de vraag op of mijn wens om een vrouw te worden daar misschien vandaag kwam.”

“Ik was te hard ‘losgegaan’ met mijn transitie. Ik moest een stap terug zetten, terug naar man-zijn, naar Job. Ik ben in therapie gegaan voor mijn jeugd en ben als man naar Frankrijk verhuisd. De afgelopen paar jaar was ik dus minder Sanne, maar nu weer meer. Want hoewel alles nu fantastisch gaat, kwam afgelopen zomer toch de wens een vrouw te zijn weer naar boven. Als dat dan toch overblijft, dan zal het wel echt zo zijn.”

J.: “In mijn puberteit kwam ik als lesbisch uit de kast, ik was heel mannelijk. Later, op de universiteit, leerde ik iemand kennen die in transitie ging. Toen dacht ik er al over na, maar mijn familie stond er negatief tegenover. Ik was nog maar 21 en wist helemaal niet wie ik was. Maar een jaar of vier geleden ontmoette ik een transman bij een training van Against the Stream. Hij was als mijn brother from another mother. Het werd me toen duidelijk dat transitie ook voor mij een keuze was die ik kon maken. Een jaar na die ontmoeting werd ik al geopereerd.”

Sanne was al eerder bezig met haar transitie. Na de periode van pauze, waarin ze zich als Job moest proberen om in balans te komen, is ze nu klaar om haar proces voort te zetten. “Ik ben opnieuw door de hele psychologische molen gegaan, en kan nu onmiddellijk aan de hormonen als ik wil. Maar ik wil misschien ooit kindjes, dus ik ga eerst sperma laten invriezen. In de loop van deze zomer begin ik met hormonen. Operaties zijn een ver-van-mijn-bed-show: je moet daarvoor al een jaar aan de hormonen gezeten hebben, en daarna is er een wachtlijst van drie jaar.”

Voor J. ging het snel toen hij er eenmaal aan toe was: “Ik ben drie jaar geleden naar man getransitioneerd. Ik ben eerst geopereerd en begon daarna met hormonen. Een onconventionele volgorde maar die operatie was voor mij het belangrijkst: ik kon mijn borsten niet insnoeren zoals andere transmannen, daarvoor waren ze te groot.”

m/v

Sanne: “In mijn eerste periode als Sanne speelde ik nog een rol. Ik wist niet wat ik wilde, ik acteerde gewoon dat ik een vrouw was. Na die pauze waarin ik als Job functioneerde, denk ik minder in de hokjes man/vrouw, ik doe gewoon waar ik zin in heb. Zelfs al doe ik die transitie, ik blijf mezelf. Ik wil niet van kastje A naar kastje B, daar gaat het niet om. Mijn familie reageerde niet zo goed. Toen ik weer Job werd waren ze heel erg blij. Ze zeiden steeds hoe moeilijk het voor hen was, toen ik ‘Sanne’ was. Dat ik hen zo veel pijn had gedaan met die beslissing. Zij vinden: ik ben gewoon Job, en toen ik Sanne was, was ik in de war, in hun ogen. Ik krijg alle liefde en ondersteuning van ze, maar dan wel als Job. Prima, dat weet ik nu, dus ik ga ze ook niets meer vertellen. Ik ga gewoon mijn gang.”

“Ik hang niet meer alles aan de dichotomie op: niet het hele leven draait om ‘m/v’. In onze maatschappij zit heel sterk de aanname dat mannen en vrouwen fundamenteel anders zijn, maar ik denk dat het belangrijker is om naar de overeenkomsten te kijken. Geslachtelijk zijn mannen en vrouwen anders, ja. Dat is evolutionair nodig, anders kun je als soort niet voortbestaan. Maar alles, zowel in mijn persoonlijke zoektocht als in de wetenschap, wijst erop dat de verschillen verder maar heel beperkt zijn en vrij oppervlakkig.”

Niet-identificatie

Ook voor J. spelen vragen over identiteit een belangrijke rol in zijn proces. “Rond 2009 kwam ik met het boeddhisme in aanraking. Ik was in die tijd heel depressief. Mijn therapeut gaf me een boek van Tara Brach: Radical acceptance. In diezelfde tijd vond ik Noah Levine’s boek Dharma Punx. Het raakte me op een heel diep niveau. Ik begon rond te hangen bij Against the Stream en ging dagelijks beoefenen bij Dharma Punx Boston. De beoefening hielp tegen de depressie en de angst.”

“Ik vind het interessant hoe de timing precies klopte. De spirituele praktijk van het boeddhisme gaat om het niet-identificeren-met en transitie draait juist helemaal om identiteit. Mindfulness gaf me de mogelijkheid om stil te worden en te kijken wat er wáár was voor mij. Zonder mindfulness zou mijn transitie niet hetzelfde zijn geweest. Ik was me erg bewust van de lichamelijke veranderingen door de hormonen bijvoorbeeld, ik stond echt versteld. Ik denk niet dat ik het had aangekund zonder mindfulness. Tenminste, ik hoor van andere transgender mensen dat het ontzettend overweldigend kan zijn.”

Transcompetence

In de oude boeddhistische canon komt het meer dan eens voor dat mannen vrouw worden of andersom. Dat verschijnsel wordt in de canon aanvaard zonder morele oordelen. Toch schreven drie ‘transboeddhisten’ in 2014 een gids voor boeddhistische sangha’s: Developing Trans*Competence in Buddhism. Blijkbaar lopen mensen die niet binnen de m/v-hokjes vallen tegen problemen aan binnen sangha’s en op retraites. Niet per se wegens onwil, maar vanwege een gebrek aan kennis.

J.: “Ik heb meegewerkt aan die gids, hoewel ik zelf weinig negatieve ervaringen heb. Omdat ik zo mannelijk overkom, zien de meeste mensen het niet aan me. Als mannelijke vrouw had ik het eigenlijk veel moeilijker dan nu… Die gids is meer voor mensen die zich outside the gender binary (mensen die zich niet exclusief in het ene of andere geslacht thuisvoelen, red.) bevinden, zij kunnen problemen hebben met gedeelde kamers op retraite, de m/v-vraag op inschrijfformulieren, sauna’s met m/v-uren… Dat is eigenlijk mijn enige angst: om me volledig uit te moeten kleden, bijvoorbeeld bij gedeelde slaapkamers of als er een sauna is.”

Gemeenschapsgevoel

J.: “De sangha was voor mij wel cruciaal: niet-oordelen is natuurlijk deel van de beoefening. Ik kreeg er alle ruime om te voelen wat ik voelde en te denken wat ik dacht. Het had niet dat moraliserende toontje van andere spirituele wegen. Ik kreeg er echt geweldige steun. Dat gaf ook het nodige tegenwicht aan het gebrek aan steun van mijn familie.”

Sanne woonde in een woongemeenschap die voor haar een soortgelijke rol vervulde: “Mensen in de woongemeenschap waren begripvol, voor hen ging het allebei, man of vrouw. Ze lieten me helemaal vrij. De woongroep vervulde de rol van familie meer voor me dan mijn ouders en broer. Ik had daar het gevoel geaccepteerd te worden zoals ik ben, erbij te horen zonder dat ik er iets voor hoefde te doen.”

Weerzin tegen vrouwelijkheid

J. heeft veel aan het boeddhisme gehad, maar hij merkt andersom ook de positieve invloed van de transitie op zijn beoefening. “Ik merk verschil in mijn metta-beoefening. Ik kan beter omgaan met gevoelens van empathie en compassie die ik voel, dingen die doorgaans als meer vrouwelijk gezien worden. Ik had eerst die innerlijke strijd door vrouw te zijn en dat niet leuk te vinden, metta voelde dus ook te vrouwelijk voor me. Dat is nu geen strijd meer. Ik zit veel beter in mijn vel, ik ben me ervan bewust dat ik niet meer die weerzin tegen mijn eigen lichaam voel.”

Ook Sanne ziet de toekomst positief tegemoet: “Ik denk dat het goed zal gaan de komende periode. Ik zit goed op mijn plek nu en ik maak niet teveel plannen. De rest komt vanzelf. Ik ben uiteindelijk blij dat het zo is gegaan. Ik heb de kans gekregen om met mezelf in het reine te komen.”

* Sanne is een gefingeerde naam, evenals Job.

Gender, Schmender! Snap jij ook niks van al die termen? Op de site Life Outside the Binary vind je alle termen verklaard.
Op Guide to Buddhism lees je over ’transgenderism’ binnen het boeddhisme.
Op de site Transbuddhists lees je meer over ‘Developing Trans Competence’.