Meditatie en zingeving in de financiële sector

Dit stuk werd geschreven in het kader van het BOS-drieluik De Drie Vergiften.

Zo op het eerste gezicht lijkt er op de Zuidas, het hart van de financiële sector, in Amsterdam-Zuid, nog weinig spiritueels aan de hand. De reclame voor de nieuwste Jaguar is niet te missen en het grote kunstwerk ‘Fortuna’, een exclusief schip midden op het Gustav Mahlerplein, straalt weinig bescheidenheid uit. Grote gebouwen bepalen de sfeer. SLA, het duurzame restaurant als alternatief van het naburige Koetjes & Kalfjes, lijkt vooral populair onder jongere vrouwen. Twee jonge mannen in blauw pak met dikke streep, bruine schoenen en achterover gekamd haar, moeten er niks van hebben. “Wil je SLA?” vraagt de ene man aan zijn compagnon. Een halve grijns is het antwoord. Zij gaan toch liever naar Koetjes & Kalfjes.

Wereldvrede
Toch vinden woorden als bewustwording, zingeving en meditatie steeds meer ingang in de zakelijke en financiële sector. Getuige het succes van Search Inside Yourself (SIY), Google’s meditatieprogramma voor bedrijven. Het programma is het geesteskindje van Google Engineer Chade-Meng Tan. Zijn ambities zijn niet bescheiden: Meng wil nog tijdens zijn leven de ‘voorwaarden voor wereldvrede’ helpen realiseren. Daarom ontwikkelde hij een meditatieprogramma voor bedrijven en bood dit bij zijn eigen werkgever Google aan. Maar die moest er niets van hebben; het was veel te soft en zweverig. Meng ging op onderzoek uit, vond wetenschappelijke studies die de werking van mindfulness onderschreven en zocht contact met hersenwetenschappers om met tastbaar bewijs te komen. Toen hij terugging naar zijn baas vond hij wel gehoor. Samen met Google, Stanford University en psycholoog Daniel Goleman deed hij verder onderzoek en schreef hij het boek Search Inside Yourself. Het werd een New York Times bestseller en Meng richtte een gelijknamige non-profit op, met onder andere Arianna Huffington in het bestuur.

Payoff van het SIY programma. Beeld: Website SIY

En nu gaat SIY dus internationaal. Op 23 en 24 april wordt de eerste tweedaagse cursus in Amsterdam gegeven, onder andere door Robert Bridgeman, de enige trainer in Nederland die bevoegd is SIY te geven. Volgens hem heeft de rationalisering van mindfulness door Meng geholpen om meditatie in het bedrijfsleven uit het verdomhoekje te halen. “Wetenschap is de nieuwe religie van deze tijd en dat is mooi, want we krijgen nu steeds meer nieuwe mensen aan het mediteren.”

Graaiers  
“Don’t be evil”, zo luidde de eerste officiële bedrijfsslogan van Google. En nu wil het bedrijf dus zelfs ‘goed doen’ en niets minder dan de boodschap van wereldvrede verspreiden. Voor de beeldvorming kan de financiële sector deze ontwikkeling goed gebruiken. Die kampt ondertussen met een flink imagoprobleem. Dat blijkt in elk geval uit de bevindingen van Joris Luyendijk, die in 2011 begon met een journalistiek onderzoek naar het Londens financiële district de ‘City’, terwijl de financiële crisis in volle hevigheid aan de gang was. Aan mensen in zijn omgeving vroeg hij wat ze wilden weten van bankiers. De vraag die vooral klonk was: hoe kunnen de ‘graaiers’ zichzelf nog recht in de ogen kijken?

In de aflevering Bankgeheimen, van VPRO Tegenlicht en zijn boek Dit kan niet waar zijn. Onder bankiers, doet Luyendijk verslag van de twee jaar die hij in de City doorbracht. “Zoals rechtse mensen, PVV’ers, over de Islam praten, zo praten linkse mensen over bankiers. (…) Ze denken dat de hele financiële sector bestaat uit bankiers, dat die bankiers alles hetzelfde doen en dat ze worden voortgedreven door hebzucht.” Maar eigenlijk bleek de gemiddelde werker in de City volgens Luyendijk een doorsnee persoon, voornamelijk druk met gezin, hypotheek en het leiden van een gelukkig leven.

Dat de crisis toch kon ontstaan was eerder een gevolg van een falend financieel systeem en dat vinden we maar wat lastig, want eigenlijk zouden we graag zien dat alle bankiers zo slecht zijn als de Wolf of Wall Street’. Volgens Luyendijk verlekkeren we ons aan andere mensen die tenminste slecht durven te zijn. In ruil daarvoor mogen wij ze lekker haten. “Als we kunnen denken: ‘zij zijn slecht, maar het systeem is oké, dan halen we de slechte mensen weg, doen we goede mensen in het systeem, klaar.’ Maar het systeem zelf is rot en corrumpeert de mensen erin.”

Trojaans paard
Het financiële systeem moet veranderen, maar Luyendijk weet nog niet hoe. Ook de sector heeft daar nog geen antwoord op, maar voor wie iets verder kijkt, zijn er op individueel niveau wel ontwikkelingen waarneembaar. Zingeving wordt bijvoorbeeld steeds belangrijker. Ook bedrijfscursussen mindfulness zijn de laatste jaren in razendsnelle opkomst. Trainers beloven dat deelnemers meer emotionele intelligentie, weerbaarheid en zelfvertrouwen krijgen. Positieve ontwikkelingen, maar wat zit hier achter? Is het een zoektocht naar een existentiële waarheid of is het louter gericht op het ‘ik’, iets wat Chögyam Trungpa spiritueel materialisme noemt?

Volgens SIY-trainer Robert Bridgeman maakt dat eigenlijk niks uit. “Thich Nhat Hanh zei ooit dat mindfulness binnen het bedrijfsleven als een Trojaans paard is. Mensen denken misschien wel dat ze het voor zichzelf doen maar het proces neemt het uiteindelijk vanzelf over. Dan komen ze alsnog in een groter transformatieproces terecht.”

Existentiële zaken
“Er is niks mis mee”, vindt ook meditatieleraar Han de Wit. “Bijna iedereen begint om de verkeerde reden met meditatie. Ze willen rustiger worden, van psychische problemen afkomen, vinden het spannend of willen ergens bij horen. Dat maakt helemaal niet uit, want als iemand goed les krijgt ontdekken ze op den duur dat het pad van de Boeddha anders is.”

Maar hij zou graag zien dat ze nog een stap verder gaan. “Mindfulness is ouder dan het boeddhisme en het is een goede manier om ‘aandacht te leren’. Toen de Boeddha zelf met mindfulness begon, realiseerde hij zich al snel dat hij meer wilde dan een rustige geest. Het ging hem om existentiële zaken. Daardoor kwam hij uiteindelijk bij Vipassana uit. (vrij vertaald: dingen zien zoals ze werkelijk zin, red.) Mensen moeten zich realiseren dat ze met alleen mindfulness geen spiritueel pad beoefenen.”

Bridgeman, die zelf Vipassana-meditatie beoefent en vanuit zijn bedrijf Bridgeman Methode verschillende soorten meditatiecursussen aanbiedt, hoopt dat zijn trainingen een impact op de samenleving zullen hebben. In hoeverre dat zal lukken, moet nog blijken maar de ambities van Google, en Bridgeman, zijn niet bescheiden. Wereldvrede, niks meer, niks minder. “Uiteindelijk wil ik via de cursussen en via het bedrijfsleven de Darm verspreiden.”

Headerfoto: Wikimedia Commons