De essentie van de oorlog

Vijf jaar geleden maakte Teun Voeten in Mexico een foto van een paar handen. Ze waren geboeid, gekleurd met de dood. De foto is geschoten tijdens de drugsoorlog die in Mexico al jaren woedt.

Foto: Teun Voeten ©

Het is een heftige foto. Je kunt de geur van het lijk bijna ruiken als je ernaar kijkt. “Mensen zijn ontzet als ze deze foto zien” zegt Voeten. “Juist omdat het een detail is, en niet alles toont, is het nog gruwelijker.” Sommige foto’s zijn té confronterend, zowel voor redacties als publiek. “Ik fotografeer in oorlogsgebieden. Dat mensen daar worden afgeslacht, vind ik een groter probleem dan dat westerse lezers daar onpasselijk van worden.” Het is iets wat oorlogsfotografen vaak horen. “Ik snap dat het soms teveel wordt voor mensen. Maar dan moeten ze maar gewoon de bladzijde omdraaien en wegkijken.”

Dit interview verscheen in het kader van de BOS-documentaire Monk with a camera. Een portret van Nicholas Vreeland.

Mensen confronteren met de donkere krochten van onze samenleving, dat ziet Voeten als zijn taak. “De realiteit met al haar lelijke aspecten vastleggen zodat we wellicht met zijn allen kunnen transformeren tot iets mooiers. Ik heb echter niet de illusie dat één foto van mij ook maar ooit iets heeft bijgedragen aan een betere wereld. In de basis is de mens gewoon niets meer dan een mislukt evolutionair product. We zijn zelfzuchtig en kortzichtig, en als biologische soort zelfdestructief. Maar ik kan niet anders. Ik wil de mensen een spiegel voorhouden. Dit is mijn roeping.”

Voeten benadrukt dat de foto’s dan wel een spiegel zijn maar niet een afspiegeling van het leven in Mexico. Het is een klein, maar wel degelijk een deel van de werkelijkheid. “Het is niet zo dat iedereen daar dood op straat ligt.”

Maar zet je zo de kijker niet op een verkeerd been? Nee, zegt hij. “Ik pretendeer niet de volledige werkelijkheid te fotograferen. Dat is überhaupt onmogelijk. De werkelijkheid heeft kleuren, geuren en geluiden. Een foto is een twee-dimensionale momentopname. Ik selecteer en registreer een klein stukje dat representatief voor die werkelijkheid is. In Mexico worden echt mensen doodgeschoten, 3336 alleen al in het jaar 2011 in het stadje Ciudad Juarez. Dat heb ik niet verzonnen.”

“Ik heb ook ooit een foto gemaakt van Kabul. Daarop zie je overal kapotgeschoten gebouwen. Maar dat was slechts een deel van de stad. Grote delen van de stad waren nog intact.” Dat maken van een selectie doet Voeten doelbewust. “Het is een kwestie van beeldtaal goed gebruiken. Een foto werkt op je gevoel. En het dreigende gevoel wat deze foto uitstraalt was in Kabul aanwezig. Dat probeerde ik met die foto over te brengen. Als je een straat fotografeert waar nog de helft van de huizen overeind staat, komt dat niet zo duidelijk over.”

Foto: Teun Voeten ©

Ook tijdens de oorlog in het voormalig Joegoslavië maakte hij dit soort afwegingen. “In Sarajevo gebeurde er 99% van de tijd niets. Mensen verveelden zich en dronken koffie. Als je foto’s een nauwgezette afspiegeling zouden moeten zijn van de werkelijkheid zou je dan maar op één van de honderd foto’s sluipschutters, granaten, gewonden en lijken moeten laten zien. Maar die één procent geweld is juist de essentie van oorlog. Die moet je zien vast te pakken.”

Grappig genoeg is de camera voor Voeten zelf juist een bescherming van zijn zintuigen als hij met zijn neus op dode mensen, kapotgeschoten huizen en bloederige lichaamsdelen staat. Een bescherming tegen de werkelijkheid. “Ik heb een keer gefotografeerd hoe choleraslachtoffers in een massagraf werden gegooid. Mijn fotobureau ontwikkelde het rolletje. Toen ik de foto later voor het eerst afgedrukt zag, raakte de foto me pas echt. Tijdens het fotograferen had ik niet door hoe heftig de situatie was.”

Foto: Teun Voeten ©

Voeten maakte de foto in de analoge tijd. In de huidige digitale tijd gebruiken fotografen photoshop om hun foto’s mooier te maken. Maar hoe ver ga je daarin? “Ik vind dat je esthetisch wel wat mag veranderen. De lucht wat dramatischer kleuren, vind ik toegestaan. Vooral omdat de lucht in het echt er vaak veel dreigender uitziet dat op een foto.”

Het heeft als doel om de boodschap over te brengen aan je publiek. “Je vraagt jezelf als fotograaf continue af ‘welk verhaal wil ik vertellen?’ en daar maak je een foto bij.”

Maar die foto is een momentopname benadrukt Voeten opnieuw, niet de realiteit. “Je kunt de realiteit niet fotograferen.” Volgens hem bestaat boeddhistisch fotograferen dan ook niet. “Al kun je de realiteit wel geweld aandoen. Door bijvoorbeeld personen op een foto te shoppen en de inhoud essentieel te veranderen. Maar als je dat doet als fotojournalist, moet je gewoon stoppen. Want dat is echt fout.”

Headerfoto: Teun Voeten ©
Bekijk de website van Teun Voeten voor meer van zijn werk.