Technologie en boeddhisme

“Hoe leg ik dit in Godsnaam uit?”, moet de Boeddha zo’n vier eeuwen voor Christus gedacht hebben, toen hij, verlicht en wel, onder de Bodhiboom vandaan kwam. Nou ja, misschien niet precies dat, maar ongetwijfeld moet hij nagedacht hebben over hoe hij zijn inzichten het beste over kon brengen op anderen.

Boeddhisme, media en technologie

Over deze vraag gaat ook het boek Buddhism, Internet and the Media: the Pixel in the lotus, een serie papers over de relatie tussen het boeddhisme, media en cultuur. Voor boekenwurmen en science nerds een mooie aanvulling op de documentaire van George Schouten. Daniel Veidlinger, professor in Comparative Religion Studies, schreef een introductie, waarin hij de ontwikkeling van het boeddhisme bekijkt door de bril van de communicatiemedia.

In de documentaire Boeddhisme en de toekomst zien we hoeveel er op dit moment wordt geëxperimenteerd met technologieën die de mediatiepraktijk, of andere ‘spirituele ambities’ ondersteunen. In een interview met meditatieleraar Martin Aylward is te lezen dat we met het opgroeien van het web nu toch echt hard op weg zijn naar een gevoel van global sangha.

Soetra’s: een oefening voor het geheugen

Media en de bijbehorende technologieën spelen volgens Veidlinger een belangrijke rol in de manier waarop een religie wordt vormgegeven en beoefend. Dat was al zo vanaf het moment dat de Boeddha de Dharma mondeling begon te verspreiden. In de tijd waarin de Boeddha leefde en verlicht raakte was er nog geen schrift. Laat staan dat er koffiehuizen met wifi bestonden waar je even met je Macbook Pro kon gaan zitten twitteren.

Om de mensheid te verrijken met zijn pas verworven inzicht, zat er maar één ding op voor Siddharta Gautama: hij moest zijn leer mondeling overbrengen. En dus moest men complexe boodschap van de Boeddha uit het hoofd leren. Dat vereiste nogal wat organisatie: monniken waren uren per dag bezig met het studeren en reciteren van de woorden van de Boeddha. Hele sangha’s werden erop ingericht om de verzen in de hoofden van de monniken te prenten. Een ingenieus systeem moest ervoor zorgen dat de boodschap beter te onthouden was. Dat systeem zien we nu nog terug in de vele herhalingen en lijstjes in de soetra’s, en in de manier waarop de Verzen plechtig worden ingeluid met een “evam me sutam” (“aldus heb ik gehoord”).

Pali canon op palmbladeren

Twee millennia na de Boeddha was de tijd van keizer Ashoka, een echte early adopter wat betreft de nieuwste tech. Toen het schrift uitgevonden werd was deze keizer één van de pioniers die er de voordelen van inzag. Hij zette zijn koninkrijk vol met rotsen en pilaren, met daarin gegraveerd het laatste nieuws op het gebied van de dharma. Ongeveer een eeuw na Ashoka kwam een groep monniken bijeen in Sri Lanka om de soetra’s van de Boeddha ‘op te tekenen’ in wat later de Pali-canon zou heten. Dit gebeurde met behulp van palmbladeren. Behoorlijk innovatief, voor een tijd waarin het hindoeïsme nog grotendeels mondeling werd verspreid. Nog weer later waren het boeddhisten in China die pionierden in de kunst van het blokdrukken. In de naam van good karma begonnen zij massaal de soetra’s af te drukken en te distribueren.

Dharma digitaal

Fast forward naar de vorige eeuw. Toen de computers kwamen waren de boeddhisten er ook als de kippen bij. En kennis over de dharma is sinds de komst van het internet steeds makkelijker toegankelijk geworden. Met de nodige gevolgen voor de manier waarop het boeddhisme beoefend wordt. De Pali-canon is tegenwoordig al in veel talen digitaal en openbaar te lezen (bijvoorbeeld in het Engels: zie accesstoinsight.org). Waar de leken vroeger afhankelijk waren van leraren en monniken voor hun dagelijkse portie heilige tekst, kan nu iedereen met een internetverbinding zonder tussenkomst van een ander mens de teksten bestuderen. Dit heeft gevolgen voor de positie van leraren: mensen hoeven niet meer blindelings op autoriteit af te gaan maar kunnen nu ook zelf de dharma doorspitten. Dat zou hopelijk steeds meer tot gevolg moeten hebben dat mensen minder snel blind geloven in hun leraar.

Nu het internet opgroeit is er steeds meer ruimte om de dharma aan te bieden die toegespitst is op bepaalde groepen mensen of contexten. Wij bloggers en mediamensen proberen de dharma in de context van de tijdgeest te vatten en te verslaan. Talloze leraren (bijvoorbeeld  Ajahn Brahm en Shinzen Young) hebben een eigen videokanaal en zetten hun talks online en vinden zo hun weg naar een publiek dat hen aanspreekt. Ook sociale initatieven hebben zich ontwikkeld. Zo is er bijvoorbeeld Stadverlichting, een online platform waarop mensen hun huiskamer kunnen aanbieden om te mediteren (en waar je huiskamers bij jou in de buurt kan vinden). Of Plumline, een recent gelanceerd platform voor sangha’s die mediteren in de traditie van Plum Village.

Teachings online

Een van meer recente ontwikkelingen in online boeddhisme is live online teaching. In ‘Boeddhisme en de Toekomst’ is al te zien hoe Buddhist Geeks live online retreats verzorgt. Ze zijn niet de enigen die dat doen. Martin Aylward is dharmaleraar, en oprichter van retraitecentrum Moulin de Chaves in Zuid-Frankrijk, waar hij ook woont. Aylward heeft tien jaar van zijn leven zonder elektriciteit geleefd: de eerste vijf reisde hij door Azië, en de tweede vijf jaar had hij een retraitecentrum in de Pyreneeën waar geen stroom was. Maar toen hij rond de milenniumwisseling zonnepanelen en een laptop aanschafte was hij verkocht, en al snel begon hij mensen online te assisteren in de Dharma.

Tegenwoordig zet Aylward de mogelijkheden van het internet volop in. Hij heeft een serie meditatiecursussen aangeboden op worksexmoneydharma.com, en podcasts van hem zijn via Buddhist Geeks te beluisteren. Vorige week was de eerste live sessie van Worldwide Insight, Aylwards nieuwe platform waarop bekende leraren (bv Martine Batchelor en James Baraz) gratis, online en live iets van hun teachings laten zien. Deelnemers keken vanachter hun laptop naar Martin Aylward, die achter zijn computerscherm een meditatie leidde en een dharmatalk gaf. Vragen stellen kon ook, met één klik op de ‘raise your hand button’. Een aantal mensen kwamen met hun vraag in beeld via een split screen en konden live hun vraag aan Martin stellen.

Mindful zijn

Best innovatief, maar zelf speculeert Aylward niet zo veel over de toekomst. Zo zegt hij in het interview over zijn nieuwste project: “Plus ça change, hoe meer dingen veranderen, hoe meer ze hetzelfde blijven. Fundamenteel verandert er weinig. De ontwikkeling van alle communicatiemedia waar je het over had zijn geweldig. Maar als je kijkt naar de kern van de boodschap en de techniek dan is er niet veel veranderd: wees mindful, ontwikkel heart qualities, kijk goed naar je ervaringen, ontwikkel een houding van niet-vastklampen. De beoefening zelf is niet veranderd: er zit schoonheid en diepte in, maar ook moeilijkheden en worstelingen. Voorlopig zie ik geen enkele technologische ontwikkeling die daar een verschil in zal maken.”