Verdwijnverlangen

“I wish I had a river / I could skate away on / I wish I had a river so long / I would teach my feet to fly.” Regels uit wat mij betreft het mooiste lied in kerstsfeer: River van Joni Mitchell. Het lied heeft weinig te maken met de saamhorigheid die bij Kerstmis hoort, maar alles met het verlangen daaraan te ontsnappen. Want het confronteert Joni alleen maar met het gemis aan die warmte, omdat ze haar liefje heeft doen vertrekken en nu wil ze weg. “I am going to make a lot of money / Then I’m going to quit this crazy scene.”

Er zijn tal van voorbeelden van mensen die voor kortere of langere tijd uit het gewone leven vertrokken: Cheryl Strayed liep na een dieptepunt in haar leven 1700 kilometer van de Pacific Crest Trail in het westen van de VS en schreef daar later Wild over, Yvonne Blokker – te zien in een aflevering van Joris’ Wereld – zwerft al jaren op blote voeten door Europa en is nog niet van plan naar een burgerlijk bestaan terug te keren, en Chris McCandless trok twee jaar door Amerika en Canada en stierf uiteindelijk op een verlaten plek in Alaska door het eten van giftige bessen, zoals te lezen en te zien is in Into the Wild.

Dat de verfilmingen en geschreven memoires van hun zwerftochten zo goed verkopen, zegt waarschijnlijk dat het hier gaat om een verlangen dat bij veel mensen leeft.

Het hevige verlangen alles achter te laten
Bij mij in ieder geval. Tijdens mijn tweede studie googelde ik wekelijks naar leukere studies, en extra intensief tijdens tentamenperiodes. En gelukkig, studie nummer drie kon me zonder al te veel weerstand geïnteresseerd en gemotiveerd houden. Totdat ik op reis was in Namibië en ik toch anders naar mijn Nederlandse leven ging kijken. De vrijheid die de weidsheid van de woestijn en het dagelijks in een tentje slapen me gaven smaakte naar meer. Eenmaal weer op West-Europa neerkijkend vanuit het vliegtuig, vond ik de aanblik van het strak georganiseerde landschap met dito samenleving zo benauwend dat ik het liefst direct was omgedraaid. Vanzelfsprekend ben ik na een korte acclimatisatieperiode weer ijverig aan het studeren gegaan.

Willem Jan Otten schrijft in een essay uit zijn bundel Droomportaal over de film Into the Wild: “Op elk moment in een leven kan er een hevig en niet te stuiten verlangen ontbranden om uit het verband te vallen, het einde van de wereld te bereiken, om ‘het’, de wereld zoals hij je vasthoudt en in zijn mal houdt, te negeren en achter te laten.”

Het is niet alleen ergens vandaan lopen, zegt Willem Jan Otten, het is ook ergens naartoe lopen: “Niets weet je van wat voor je ligt, en toch is het oneindig méér dan wat je verlaat.” De ontsnapping is een uiting van een verlangen naar transcendentie: jezelf ontstijgen.

Ze wisselen zich af op een gemiddelde dag: het verlangen ergens te zijn en het verlangen te verdwijnen. We hangen vast aan onze geliefden, aan ons werk, inkomen en tegelijkertijd hebben we een hekel aan die sleur, verlangen we naar het moment dat we weer van huis weg kunnen, naar het moment dat we vrij zijn van verplichtingen en verwachtingen van anderen.

Als je mediteert maak je hetzelfde proces van wegduwen, vastgrijpen of in slaap vallen door. Uiteindelijk verlangen we waarschijnlijk naar bevrijding, of je die nu boeddhistisch, christelijk of seculier opvat.

Wat is moediger?
Je kunt je afvragen wat moediger is: het gewone leven leven of eraan ontsnappen? Beroepswandelaar Yvonne Blokker vindt mensen die elke dag naar hun werk gaan moedig. Dat heeft zij ook jaren geprobeerd, maar het lukte haar niet. Toch lijkt het niet louter een vlucht te zijn: je ziet in de uitzending hoe bewust ze alles in zich opneemt, problemen tegenkomt en oplost, en van het wakker worden in de open lucht geniet. Het zwervende leven past beter bij wie ze nu is, dan het leven met een vaste baan als docent.

Ik denk dat het moedig is in het diepe te springen. En in het diepe springen betekent loslaten van hoe je automatisch denkt en handelt: vanuit hechting, woede of onwetendheid. Eerst word je je bewust van het automatisme. Soms gaat dat geleidelijk, soms met een schok en als je niet erg oplettend bent heb je meerdere schokken nodig om te beseffen waar je mee bezig bent. Er gaat iemand dood, je raakt je baan kwijt, je geliefde neemt de benen, je wordt ziek. Of iemand in je omgeving neemt de stap die jij graag had willen zetten, maar waar je het lef niet voor had. Want op dezelfde manier blijven aanmodderen is toch het veiligst, denk je. Eh, denk ik, soms, heel vaak, min of meer onbewust.

Dan moet je, in de woorden van Willem Jan Otten, door een muur heen, oftewel een rite de passage doormaken naar een nieuwe levensfase waar de volgende muur alweer opdoemt. Zoals de gepleisterde studiomuur waar Truman (gespeeld door Jim Carrey in de film The Truman Show) met zijn bootje tegenaan beukt, nadat hij ontdekt heeft dat zijn leven een Big Brother-show is geweest en hij een poging waagt te ontsnappen. Het einde van Trumans wereld is het begin van zijn leven. En leven, zo stelt Otten, is door deze muur heen moeten. Dat kan door je baan op te zeggen en te gaan zwerven, dat kan door vader of moeder te worden, dat kan door een gevoel met openheid te benaderen.

Het gaat erom je angst in de ogen te kijken, de bekende weg te verlaten, je kleine zelf te overstijgen en meer te zien, te voelen, te verbinden, te leven. Makkelijker gezegd dan gedaan natuurlijk. Of je nu twee dagen aan het kerstdiner zit met familie, of een rivier hebt gevonden om op weg te schaatsen.

Headerfoto: Beck, some rights reserved