7 redenen om vipassana-meditatie te beoefenen

Onlangs was ik weer in België voor een tiendaagse cursus Vipassana-meditatie in de traditie van S.N. Goenka. Nu ik langzaam beter begin te snappen wat ik eigenlijk aan het doen ben als ik op een kussentje zit te zwoegen, begin ik ook in te zien hoe bijzonder de techniek eigenlijk is. En dat wil ik natuurlijk graag delen met mijn generatiegenoten – tegenwoordig ook wel ‘kinderen van het succes’ – genoemd.

Tijdens een cursus vipassana-meditatie leef je tien dagen als een monnik.

Je mag geen drugs of alcohol gebruiken, seksuele activiteiten worden opgeschort, er is geen muziek, geen schrijf- en leesgerei en je mag niet communiceren met medestudenten. Deze voorschriften gelden als basis voor zuivere concentratie, waar je de eerste drie dagen aan werkt. Dit doe je door je aandacht constant op je ademhaling te richten. Na drie dagen is je geest enorm scherp en gevoelig en kun je beginnen met het échte werk: het zuiveren van de geest en het vergaren van inzicht door met je aandacht naar de gewaarwordingen in je lichaam te gaan.

Vipassana-meditatie heeft weinig te maken met gelukzaligheid. Het gaat eerder over inzien dat gelukzalige en minder gelukzalige gewaarwordingen zich afwisselen en van voorbijgaande aard zijn. Je leert om te stoppen met het reactieve consumeer- en produceergedrag waar we ons normaal gesproken van bedienen: het vastklampen aan positieve en het wegduwen van negatieve ervaringen. In plaats daarvan leer je gelijkmoedig te blijven bij iedere ervaring. Door te stoppen met reageren op je destructieve gedragspatronen verliezen deze hun kracht en zullen ze uiteindelijk verdwijnen. Het meditatieproces zet op deze manier een louterende verandering binnenin jezelf in gang. Omdat je zo geconcentreerd bent kun je tijdens de retraite binnendringen in de diepste niveaus van je bewustzijn.

Mediteren is niet altijd fijn.

Een groot deel van de tijd voelt het allesbehalve louterend om op een kussentje te moeten zitten in een poging jezelf te observeren. Stilzitten behoort waarschijnlijk niet tot je grootste vaardigheden. Je raakt vermoeid van tien uur mediteren en soms is het verschrikkelijk saai, pijnlijk of vervelend. Een tiendaagse cursus is dus niet altijd een pretje. Waarom zou je het dan doen?

1. Je leert omgaan met je vrijheid
Wij – “generatie Y” – zijn, ondanks de crisis, rijker dan ooit. We hebben ook meer vrijheid dan ooit. We kunnen – zolang er wifi is – alles kopen, overal werken, overal naartoe en met iedereen naar bed. Vanuit de luie stoel. Allemaal heel mooi, maar hoe houd je een beetje structuur zonder 9 tot 5-ritme? Nou, door te mediteren! Twee uur per dag wordt aangeraden: een uur in de ochtend en een uur in de avond. Daar is je structuur. Ben je de rest van de dag vrij om te consumeren wat je maar wilt.

2. Een weg uit de onvrede
De vrijheid om te doen wat we willen is één van de grootste verworvenheden van de vorige generaties. Op Facebook kun je het resultaar zien: iedereen bevredigt zijn diepste verlangens en onbenulligste behoeften. Passie en verslaving zijn positieve kwaliteiten geworden. Geen wonder dat er veel sluimerend onbehagen is. Want hoe hard we ook doen wat we willen, we willen altijd weer wat nieuws.

Vipassana leert je dat er meer is dan doen wat je wilt: niet doen wat je wilt. Je leert om niet te reageren op je verlangens. Door te observeren hoe een verlangen opkomt en weer voorbijgaat leer je hoe relatief je verlangens eigenlijk zijn. En omdat dit observeren zo moeilijk is leer je hoezeer je passies en verlangens je innerlijke onvrede in stand houden. Hoe meer inzicht je hierin krijgt, hoe beter je in staat bent om vrede en tevredenheid in jezelf te cultiveren.

3. Je mag lekker individualistisch blijven
“Seek your own Salvation!”, zei de Boeddha (niet in het Engels natuurlijk, maar ’t bekt lekker). Hoewel de gemeenschap een waardevolle kracht kan zijn in het zoeken naar Verlichting, is het meditatieve pad een individueel pad en ben jij de enige die het kan bewandelen. Iedereen heeft zijn eigen waarheid om uit te zoeken. Je hoeft je dus niet te conformeren. Sterker nog, je mag je niet conformeren! De Boeddha zei dat je niemand moet geloven, ook hemzelf niet, als wat gezegd wordt niet overeenkomt met je eigen ervaring. Je mag het dus lekker zelf uitzoeken allemaal.

4. Je leert tijd maken
Twee uur per dag mediteren? ‘En mijn leven dan?’, hoor ik je denken! Geen zorgen. Je gaat doorkrijgen dat je met meditatie tijd kunt maken en dan wordt het een ander verhaal. Stress hebben door te weinig tijd is een kwestie van een vertroebelde kijk op de dingen. Als je regelmatig mediteert heb je daar minder last van. Je blik wordt helderder en je ziet dus sneller hoe je tijd kunt maken. Je leert ook inzien dat je een mens bent en dat je jezelf kunt vergeven dat je niet altijd alles perfect voor elkaar hebt. Meditatie wordt zo een nuttige bezigheid die je geen tijd kost maar oplevert.

5. Meditatie is een lekker één-tweetje met de wetenschap
De wetenschappelijke methode heeft alles te maken met het observeren van de realiteit en het vergaren van kennis daarover. Vipassana-meditatie is een techniek om op een wetenschappelijke manier je eigen innerlijke wereld te observeren, met als doel het vergaren van wijsheid over jezelf. Je hoeft er geen wetenschapper voor te zijn. Het enige dat je hoeft te doen is je eigen waarheid observeren. En waarheid is hier heel concreet: de lichamelijke gewaarwordingen die zich van moment tot moment aan je voordoen. De techniek is prima rationeel te verantwoorden en past dus lekker in de tijdsgeest (maar let op: meditatie is een praktijk, geen filosofie of kennissysteem. Het is ook iets anders dan nadenken. Je leert door ervaring).

6. Je kunt gewoon normaal blijven doen
Meditatie wordt soms zweverig gevonden. Onterecht, wanneer het om Vipassana gaat. Ik kan geen nuchterder activiteit bedenken. Het enige dat je doet is je eigen werkelijkheid observeren. De kern van het boeddhisme is voor mij de meditatietechniek en het dienen van de gemeenschap waarin je leeft. Het einddoel is jezelf bevrijden van dhukka, het lijden veroorzaakt door het constante grijpen naar positieve ervaringen en het weg willen duwen van negatieve ervaringen. De rest is zingeving, en daar hoef je niet aan mee te doen als je daar geen zin in hebt.

7. Het is een zinvolle invulling van je bestaan
Vipassana-meditatie is levenskunst! De kunst om in het moment te leven. Dat is net als iedere andere kunstvorm niet zomaar te leren. Het is een proces van oefenen, aanpassen en steeds opnieuw fouten maken. Iedere keer begin je lachend opnieuw, met de zekerheid dat je uiteindelijk het meesterschap zult bereiken. Ideaal voor de perfectionistische gelukszoekers van onze generatie.

Vipassana-meditatie lijkt nu misschien een wondermiddel, maar verwacht geen sprookjesachtig avontuur, waarin alles besprenkeld is met fairy dust.

Het is niet vergelijkbaar met een lekkere werkflow, een runner’s high of een xtc-pil. De retraites zijn best heftig en als je gaat mediteren ga je bewust de confrontatie met jezelf aan, dat is niet altijd leuk. Maar mediteren is voor iedereen. In België kom ik altijd mensen van totaal verschillende pluimage tegen (deze keer onder andere: een oud-soapacteur, een meisje met een eetstoornis, een oud-militair met een grote mond en de mooiste verhalen, een cellist in een groot Nederlands orkest, een thuiszorgmedewerker en een effectenhandelaar). Jij moet het ook zeker kunnen!

En op de tiende dag, wanneer je weer mag praten met je medestudenten, kom je erachter wat een wonderlijke ervaring je hebt gehad en dat je iets heel bijzonders hebt ontdekt waar je de rest van je leven profijt van kunt hebben. En het mooiste is: je mag nog steeds gewoon het nuchtere, autonome en vrije kind van je generatie blijven dat je altijd al geweest bent.

Header: Zippora

Ga naar www.dhamma.org voor informatie over de organisatie van S.N. Goenka die retraites organiseert, in België maar ook in heel veel andere landen wereldwijd.
Belangrijk om te vermelden is dat Goenka niet gelijkstaat aan Vipassana. Er wordt door veel meer organisaties en ordes Vipassana-meditatie onderwezen.

Lees ook: Van Birma tot België: de opkomst van vipassana