Rikko Voorberg over verdraagzaamheid

“Ik vind het frustrerend om me te realiseren dat ik niet echt anders ben dan mensen die alle vluchtelingen willen weren. Zij beschermen hun land zoals ik ook mijn eigen leventje bescherm. Net als met Benno L.: die Facebook-pagina openen was niet makkelijk, ik voelde heel veel weerstand. Toen bedacht ik: ik ben helemaal niet anders dan die mensen die voor z’n deur boos staan te zijn. Zij voelen dezelfde weerstand als ik. Ik heb wel een andere keuze gemaakt dan die demonstranten, maar niet omdat ik moreel anders ben.”

Rikko Voorberg (1981) is theoloog, verhalenverteller en initiatiefnemer van de PopUpKerk in Amsterdam. Hij kwam in het nieuws toen hij op Facebook aankondigde dat de pedofiel Benno L., tegen wiens huisvesting in Leiden veel geprotesteerd werd, zijn buurman wel mocht worden. Ondanks zijn eigen weerstand, zijn angst om zijn zoontje en een golf van volkswoede inclusief doodswensen aan zijn adres, staat hij nu nog meer dan toen achter dat statement.

De zes paramita’s of perfecties zijn deugden die een bodhisattva in de loop van zijn spirituele pad ontwikkelt. De paramita’s zoals onderscheiden binnen het Mahayana-boeddhisme zijn:

1 Dana – vrijgevigheid
2 Shila – discipline of zedigheid
3 Kshanti – geduld
4 Virya – toewijding of energie
5 Dhyana – concentratie of meditatie
6 Prajna – inzicht of wijsheid

In latere versies van de boeddhistische canon werden er nog vier deugden toegevoegd:

7. Upaya – bekwaamheid, methode
8. Pranidhana – belofte, doorzettingsvermogen
9. Bala – spirituele kracht
10. Jnana – niet-conceptuele wijsheid.

Klik hier voor een overzicht van de paramita’s volgens het Theravada-boeddhisme.

Ook was hij in 2012 een van de oprichters van de Vluchtkerk, waar uitgeprocedeerde asielzoekers verbleven die niet terug konden of durfden naar hun eigen land. Daarnaast heet hij iedereen welkom bij de zondagse brunch in de PopUpKerk, van katholiek tot agnost. Het woord “verdraagzaamheid” staat dus zo ongeveer op zijn voorhoofd getatoeëerd, toch?

Je bent domineeszoon en theoloog. Waarom werd je geen dominee?
Ik wilde wel dominee worden, want een dominee doet alles tussen geboorte en dood: mensen trouwen, dopen, preken, ziekenbezoek, hij hoeft niet te kiezen. Maar tijdens mijn studie theologie werd het systeem dat ik had meegekregen minder solide. Ik werd kritisch, wilde meer van de wereld zien en mensen ontmoeten die niks met het christendom te maken hadden.

Je wordt opgevoed met een stapel aannames. In de kerk vraag je je niet af: is God misschien een klootzak? Daarbuiten was dat een veel makkelijker gesprek, want er was niet meer iets dat ik zelf overeind moest houden, het systeem was ingestort.

Ik werd dus geen dominee omdat ik me meer thuis voelde buiten de kerk. Daar kan ik zonder voorzichtigheid alle vragen stellen. Het gaat voor mij over déze wereld: wat mensen in deze wereld belangrijk vinden.

Toch ben ik weer gaan geloven dat God bestaat. Het is niet rationeel, meer een gevoel van “ik ben bedoeld”. Bedoeld om te leven, om iets te maken, en ik kan daarin experimenteren. Dat is me gegeven.

Verdraagzaamheid lijkt me iets dat heel belangrijk is voor jou, klopt dat? En is dat dan een christelijke of meer een gewoon menselijke waarde?
Die actie met Benno L. was gewoon een gut feeling, een frustratie. Ook de Vluchtkerk begon puur menselijk, het was absoluut geen christelijk project. Die mensen stonden op straat, daar moest iets aan gedaan worden.

Ik bewonder de Amerikaanse theoloog Stanley Hauerwas, met zijn lompheid. Hij zegt bijvoorbeeld tegen kerken die protesteren bij abortusklinieken: als je niet bereid bent de zorgen en de angst van de vrouw die daar binnenstapt werkelijk over te nemen, moet je je bek houden met je moraal. Een ethisch debat wordt zo teruggebracht tot persoonlijke keuzes, de vraag in hoeverre je zelf op het spel staat.

Je moet zeggen: I don’t care, ik moet vandaag het goede doen. Als dat valse hoop oplevert of uiteindelijk niets verandert, dan is dat gewoon zo, dan hebben we dat te delen. Door Jezus heb ik de vrijheid gevonden om die risico’s er bij te nemen. Er is een verhaal waarin Jezus de macht over de hele wereld krijgt aangeboden, waarmee hij alle goeds kan doen. Het enige wat hij daarvoor moet doen is neerknielen voor de duivel zelf. Hij weigert. Je kan niet een paar kleine slechte dingen tolereren, zoals het uitsluiten van pedo’s of vluchtelingen, ten behoeve van een zogenaamd of mogelijk groter goed.

Dus de initiatieven begonnen puur menselijk, maar de legitimatie en ook de kracht ervan ligt in het grotere verhaal, het christelijke verhaal waarin ik de vrijheid vind om het goede gewoon maar te doen.

Wat is er met de vluchtelingen gebeurd toen de Vluchtkerk werd gesloten?
Een paar kregen een status, een groep werden opgevangen in een oude gevangenis, maar die staan 1 juni weer op straat. Anderen zitten in een gekraakte garage, met 120 mensen en twee wc’s, zonder privacy, zonder hulp. Het probleem wordt alleen maar erger, de situatie is niet houdbaar. We zijn niet bezig mensen te helpen in Nederland.

Maar het probleem met Jezus is dat hij je niet laat wegkomen met je vingerwijzing naar mensen die slecht beleid maken ofzo, hij wijst altijd terug naar jezelf. Ik zit ook niet in die garage, ik vind ook mijn werk en mijn gezinnetje belangrijker. Ik koester net zo goed wat ik heb. Dat is wel een worsteling. Ik ben nu steeds meer mijn eigen excuses aan het afpellen. Ik geloof niet dat Jezus het wel begrijpt als ik zeg dat ik nu even geen tijd voor die mensen heb. Hij blijft me confronteren en dat is frustrerend. Op dat soort momenten begrijp ik wel dat Jezus werd gekruisigd: iemand die rücksichtlos goed wil doen, is uitermate irritant.

Na enig peinzen:
Ik zit na te denken over het woord verdraagzaamheid. Verdraagzaamheid gaat niet ver genoeg: er zit geen verbinding met de ander in. Verdragen is niet hetzelfde als welkom heten, het is niet genoeg om Benno L. te helpen weer mens te worden. Sociale uitsluiting leidt tot recidive, dus wat je moet doen om je kinderen te beschermen is hem juist welkom heten in plaats van hem te weren.

En er is een grens aan verdraagzaamheid. De protesten tegen de huisvesting van Benno L. vond ik begrijpelijk, maar wel moreel slecht. Verdraagzaamheid kan niet het einddoel zijn: je kunt dingen veroordelen, je moet dingen veroordelen.

Dat Jezus zei: keer de andere wang toe, heeft dat met verdraagzaamheid te maken?
Als iemand je aanvalt kun je vluchten of vechten. Jezus zei: kies de middenweg. Vechten is de spiraal van het kwaad voortzetten, vluchten is het bevestigen van een slecht patroon. Door te blijven staan en je andere wang toe te keren, kun je de ander bewust maken van wat hij doet. Dat is meer een vorm van harde confrontatie dan van verdraagzaamheid. Verdraagzaamheid is dan wel het middel maar niet de motivatie, die is eerder rechtvaardigheidsgevoel of de ander willen ontmoeten.

Waarom richtte je de PopUp Kerk op?
Ik ben niet overtuigd van de relevantie van de antwoorden van de kerk voor vandaag. We moeten dat opnieuw onderzoeken. Ik wil mensen zonder introductie of voorwaarden in aanraking brengen met het verhaal van Jezus en kijken hoe ze reageren.

Er komen mensen die affiniteit hebben met de christelijke achtergrond, maar ook atheïsten en mensen met boeddhistische interesse. Ze willen weer bewust leven, de grote vragen stellen, geïnspireerd worden. Zonder ongelovigen is de PopUpKerk mislukt, want dan blijf je in hetzelfde systeem draaien. Je hebt juist mensen nodig die anders denken.

Je zegt eigenlijk wat de dalai lama ook zegt in zijn nieuwe boek Vrij van religie: er zijn zoveel verschillende gelovigen en ook nog ongelovigen, als we de wereld willen verbeteren moeten we naar een seculiere ethiek.
Ja, secularisatie is simpelweg dat we zien dat het instituut het niet houdt. Dan moet je het publieke domein in. Dit is een vorm daarvan: we willen niemand buiten houden, achtergrond maakt niet meer uit. We zijn niet bezig het christendom nieuw leven in te blazen, we zijn samen op zoek.

Heeft dat ergens nog wat te maken met religieuze verdraagzaamheid?
Alleen in die zin dat religieuze verdraagzaamheid een bijproduct is van geen religie willen. Er is geen drempel om toe te treden tot het genootschap van mensen die de wereld willen veranderen.

Dat doet me denken aan de krakers en anarchisten die ook betrokken waren bij de Vluchtkerk. De eigenaar besloot geen aangifte te doen toen de kerk gekraakt werd, en daar waren we allemaal zo blij mee. Een van de krakers zei tegen me: “Te gek! Of in jouw woorden: halleluja”.

Eerder sprak Bodhitv al over dana (vrijgevigheid) met BNN-presentatrice Zarayda Groenhart en over shila (harmonie) met zanger en vredesambassadeur Tim Akkerman.

Headerfoto: dp51 photography
Foto Vluchtkerk: Mark Fonseca Rendeiro
Foto PopUpKerk: popupkerk.nl