Vrouwen en boeddhisme: Pema Chödrön

Het jaar 2013 staat bij de BOS in het teken van vrouwen en boeddhisme. Ellie doet mee en schrijft voor Bodhitv een serie artikelen over bijzondere boeddhistische vrouwen.

“Films kijken, joints roken, geen enkele vorm van entertainment hielp haar alle nare gevoelens te verdringen.” Je zou het niet zeggen, maar dit gaat over een van de meest geliefde leraren van dit moment, Pema Chödrön. Hoe zag haar weg van daar naar hier eruit? En hoe werd zij Ellie’s lichtende voorbeeld?
 
‘Leven met onzekerheid kunnen wij absoluut niet aan.’ Ik hap naar adem en staar wezenloos naar mijn boek. De zin slaat in als bliksem bij heldere hemel. Ik voel schaamte en angst. Want het is deze zin die precies weergeeft hoe ik me de afgelopen maanden voel. Ik ben bijna klaar met mijn studie, ik loop stage en doe werk dat ik ‘voor de rest van mijn leven’ zal gaan doen. Er zijn geen banen, ik moet straks mijn appartement uit en mijn relatie lijkt plotseling niet meer zo stabiel als gedacht. Ik heb werkelijk géén idee over hoe mijn leven er over een half jaar uitziet… Ik ben op een punt in mijn leven gekomen waarin het lijkt alsof álles anders wordt. Alles wat zeker was, verdwijnt, en de toekomst ligt helemaal open. Het is eng om toe geven, maar ja, ‘leven met onzekerheid’ kan ik nu absoluut niet aan. Ik zak na mijn werk moedeloos op bed in elkaar en ’s nachts slaap ik slecht. Gedachtes malen maar door mijn hoofd en als afleiding kijk ik eindeloos slechte series en eet friet.

Gestrand huwelijk
Pema Chödrön, een Amerikaanse non in de Tibetaanse Vajrayana-traditie van Chögyam Trungpa Rinpoche (Shambala), vertelt mensen vaak over de gebeurtenis in haar leven die haar wereld op zijn grondvesten deed schudden. Tot haar 36e jaar was Pema Chödrön, toen heette zij nog gewoon  Deirdre Blomfield-Brown, lerares op een basisschool. Na het strandden van haar eerste huwelijk trouwde ze opnieuw en samen met haar twee kinderen leefden zij al acht jaar gelukkig samen. Alles veranderde echter toen haar man op een dag thuiskwam van zijn werk. Hij vertelt haar dat hij een affaire met een andere vrouw heeft en wil scheiden. Deirdre is diep geschokt en weet niet wat ze moet doen. Zoals zij het zelf zo treffend beschrijft: ‘de grond zakte onder mijn voeten vandaan, op zo’n moment is de werkelijkheid niet meer zoals je altijd dacht dat hij was’.
 
Pema vertelt in een interview dat ze haar man echt haatte destijds: beelden waarin ze hem de nek omdraait willen maar niet uit haar hoofd. Films kijken, joints roken, geen enkele entertainment-methode die voorheen zo goed werkte, hielp echter om alle nare gevoelens te verdringen. Vanaf dat moment gaat ze darom op zoek naar andere manieren om te leren omgaan met haar verdriet en de enorme woede die ze voor haar ex-man voelt. Het is het begint van haar spirituele pad, waarin ze verschillende therapieen en spirituele bewegingen bezoekt.

Pema in een notendop. Vlak na haar traumatische scheidig krijgt Pema Chödrön – toen nog Deirdre Blomfield-Brown – een artikel van Chögyam Trungpa Rinpoche onder ogen. Hij schrijft dat negativiteit – de gevoelens en gedachtes die ontstaan uit een ontevredenheid met de huidige situatie – an sich niet problematisch is. Het échte probleem ontstaat pas als we niet gewoon aanwezig blijven bij deze gevoelens en gedachtes, maar ze willen vermijden, wegstoppen of toedekken. Deirdre is geraakt door Trungpa Rinpoches woorden en vanaf 1972 wordt zij zijn leerling. Haar toewijding is intens, want in 1974 besluit ze non te worden en in 1981 wordt zij in Hong Kong als eerste Amerikaanse vrouw tot non geordineerd in de Vajrayana-traditie. Na het overlijden van Trungpa Rinpoche in 1987 richt Pema Chödrön zich tot de jonge Tibetaans boeddhistische leraar Kongtrul Rinpoche voor onderwijs. Enkele jaren later helpt Pema Chödrön, Trungpa Rinpoche met het opzetten van het eerste Tibetaans Boeddhistische klooster voor Westerse mannen en vrouwen in Noord-Amerika, Gampo Abdij. Pema begint met het schrijven van boeken over Boeddhisme, geeft lezingen en meditatiecursussen. Haar heldere en warme verhalen spreken mensen aan, en haar dharmtalks trekken volle zalen.
Grondeloosheid
Pema groeit uit tot een geliefde leraar en haar boeken gaan als warme broodjes over de toonbank.  Een van haar belangrijkste boodschappen gaat over het omarmen van de onzekerheid en de grondeloosheid van het bestaan. Net zoals Pema tijdens haar tweede scheiding zelf meemaakte, schrijft zij in haar boek Bevrijd jezelf van angsten en oude gewoonten over onze diepgewortelde neiging om in situaties die onzeker of pijnlijk zijn, altijd maar op zoek te gaan naar afleiding. Als we de situatie even niet meer in de hand hebben, of simpelweg alleen al als we ons vervelen, doen we er alles aan om maar niet in het huidige moment aanwezig te hoeven zijn. We voelen ons dan bijvoorbeeld heel depressief en kijken alleen nog maar tv. Andere keren worden we woedend en geven anderen de schuld van onze situatie. Soms eten en drinken we totdat we erbij neervallen. We willen koste wat kost ongemakkelijke situaties vermijden.

Bron: Wikimedia

In plaats van weg te rennen voor onze angst, kunnen we ook bevriend worden met onszelf, schrijft Pema Chödrön. “Als we opmerken wanneer we verstrikt raken in situaties, wanneer het nog slechts een verkramping is, een licht terugwijken, een beginnend gevoel van innerlijke woede, is er nog iets mee te doen. Dan kunnen we nog nieuwsgierig blijven naar deze neiging om de dingen te doen zoals we ze gewoonlijk doen, de neiging om het zich steeds herhalende patroon verder te voeden en versterken. Nu kun je de onderliggende onzekerheid die inherent is aan een veranderende tijdelijke wereld voelen.” De bron van onbehagen, onze bezorgdheid en onrust, is volgens Pema Chödrön namelijk het onvervulbare verlangen naar eeuwigdurende zekerheid en veiligheid, naar iets waar we ons aan vast willen klampen.

Ik denk na over wat deze woorden voor mijn eigen situatie betekenen. Ik merk op dat ik door veel te piekeren en peinzen over mijn toekomst me probeer vast te klampen aan het laatste gevoel van controle. En door veel televisie te kijken en ongezond te eten ga ik mijn gevoel van angst en paniek uit de weg. Het tegenovergestelde gebeurt echter. Ik ga me nog ellendiger voelen, alles wordt zwaarder in plaats van licht.

Leer de jeuk kennen
Gelukkig geeft Pema Chodron ook een hele concrete methode om deze angst onder ogen te zien. De eerste stap is het herkennen dat je verstrikt bent geraakt in je emoties en gedachtes. De tweede stap is jezelf onderbeken. Je haalt drie keer bewust adem en blijft bij de energie die je op dat moment voelt:

“Doorleef deze energie volledig. Proef, voel en ruik haar. Blijf benieuwd naar deze energie. Hoe voelt zij aan in je lichaam? Welke gedachten ontstaan erdoor? Leer de jeuk, neigingen en behoeften door en door kennen en blijf ademen. Het draait om alertheid en mededogen, het onderbreken van de impuls en afzien van schadelijk gedrag. Zeg niets, doe niets, en voel de energie. Keer de energie niet de rug toe, maar aanvaard haar en zie haar als een manifestatie van de altijd aanwezige levensenergie.”

Tijdens de derde stap ontspan je en ga je verder met waar je mee bezig was. Gevolg is dat al deze negatieve gevoelens niet meer zo angstaanjagend zijn als ze misschien lijken. Door het huidige moment volledig te leren kennen, hebben negatieve gevoelens minder grip op ons leven. Daarnaast is deze beoefening en manier om compassie te cultiveren. “Ons verdriet, onze pijn, ons lijden. Het zijn allemaal gevoelens en emoties die we met alle mensen om ons heen delen,” schrijft Pema Chödrön in een van haar boeken.” “Als we dit begrijpen kunnen we ons hart openen. We beginnen groter te denken, in plaats van ineen te krimpen. We kunnen ons verbinden met mensen om ons heen omdat we begrijpen dat we allemaal in het zelfde schuitje zitten.”

Het spreekt me aan dat werken aan je oude angsten en gewoontes niet alleen over jezelf gaat, maar ook voor een diepere connectie met anderen zorgt. Dus oké, hoe eng het ook voelt: ik ga proberen mijn gevoelens van onzekerheid en angst te omarmen in plaats van me ervoor te verstoppen. In een interview met Oprah Winfrey zegt Pema: “It’s about relaxing with the moment, whether it’s painful or pleasurable. The openness brings a smile on my face, the sense of gladness just to be here. And when it gets painful, it’s not like there’s been some big mistake or something. It just comes and goes.” Ach ja. Zo simpel kan het zijn.

Lees ook
Deel 1: Hoe overleef ik…twaalf jaar in een grot
Deel 2: De trip van het leraarschap

Headerfoto:  U.S. Army John F. Kennedy Special Warfare Center